Adres Pansiyon, Adrese En Yakın Okul Pansiyonlu Okul!

2018 yılı ile birlikte eğitim ve bilim alanının 2017’den kalan gündemleri tartışılmaya devam etmektedir. Bu gündemler arasında yükseköğretim ile orta öğretime geçiş modelleri, diğer bir ifade ile sınav modelleri ilk sıradaki yerini korumaktadır. Bu gündemlere ek olarak Diyanet İşleri Başkanlığının eğitim alanına müdahil olma ve müdahale etme anlamına gelen icraatları da tartışılmaya devam etmektedir. İkamete dayalı liselere geçiş modeli üzerine yürütülen ve kamuoyuna açıklanan çalışmaların değerlendirilmesine yönelik MEB’in taşra kurumlarının web sitelerinde mevcut verilerden yararlanılarak bir analiz çalışması yapıldı. Tartışmalara somut veriler üzerinden ışık tutacak bu çalışma Bakanlığın bildiği ancak kamuoyunun detaylarına çokta vakıf olmadığı bazı gerçeklerin daha net görülmesine olanak sağlamaktadır.

MEB Müsteşarının “Çember” Formülü ve Gerçekler

Eğitim gündemleri arasında yılın ilk ayının ilk haftalarına damga vuran gündem MEB Müsteşarının TEOG yerine getirilen yeni geçiş modeli ilgili yaptığı “çember” formülü açıklaması oldu. Açıklamadan anlıyoruz ki hala ortaöğretime geçiş modeline ilişkin taşlar yerli yerine oturmamış, kamuoyu ikna olmamış. Zaten Habertürk gazetesinde yayımlanan bir ankette de halkın büyük bir bölümünün getirilen yeni modele ikna olmadığı sonucu kamuoyuna açıklanmıştı. Bu konuda her hafta açıklanan geçişe ilişkin yeni bir “formül” ile kafaların daha çok karıştığı kesin. Önümüzdeki aylarda da bu kafa karışıklığı devam edecek gibi görünüyor.

Müsteşarın açıklamalarından anlaşılan öğrenciler ikametlerine en yakın 3 İHL,3 MTOÖ,3 GOÖ toplam 9 lise arasından 5 tercih yapacaklar. Bu tercihlerini yaparken adrese yakınlığı üç çember içine alan eğitim bölgesinde bulunan okulları dikkate alacaklar. Burada okulların konumu, ikamet adresine yakınlığı, ortaokulların liseler ile bağlantısı gibi konuların bilahare gerçekleştirilecek mevzuat düzenlemeleri ile netleştirileceğini anlıyoruz. Oysa büyükşehirlerde okullar mahallelere serpiştirilmiş ve oldukça dağınık. Bırakalım iki ve üçüncü çemberi bazı yerleşim bölgelerinde birinci çemberdeki okullar bile bazen adreslere 10-15 km mesafede yer alabiliyor. Bu durum doğal olarak doğru olmakla birlikte “en iyi okul ikamete en yakın okuldur” tezini tartışmalı hale sokuyor.

Açıklamalardan 9 kamu lisesinin bir eğitim bölgesi olacak şekilde eğitim bölgelerinin yeniden planlanacağı anlaşılmaktadır.2016-17 MEB İstatistiklerinde ülke genelinde var olan lise sayısının 7 bin 615 olduğu bilgisi bulunmaktadır. 7 bin 615 lisenin, her 9 liseyi içine alacak bölgelere ayrılması 846 eğitim bölgesi oluşturulması anlamına geliyor. Aynı istatistiklerde kamuya ait okul dağılımları; İHL bin 408,MTOÖ 3 bin 263,GOÖ 2 bin 943(Rakama 788 ÇPL dahildir),MSSL 12 sayıları ile yer almaktadır. 2017-18 öğretim yılında kamuya ait lise sayısının 200 civarında artmış olabileceğini öngörmekteyiz.2016-17 eğitim yılında 7.sınıfta okumakta olup bu yıl 8.sınıfa devam eden 1 milyon 204 binn136 öğrenci 48 bin 508 derslikte temel eğitimlerine devam etmektedirler. 2017-18 yılında getirilen yeni ortaöğretime geçiş modeline göre bu öğrencilerin yerleştirme işlemleri yapılacaktır.

Bu başlıkta, ilçelerin nüfus dağılımlarına göre nüfusu 30 binin altında olan ilçelerin okul türlerinin dağılım durumuna bakarak önümüzdeki dönemde liseye geçişte uygulanacak modelde çıkması muhtemel sorunlara dikkat çekmek istiyorum. Türkiye’nin nüfus, öğrenci ve okul yoğunluğu en fazla olan İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Bursa illerine ait istatistiklerden yola çıkarak hazırlanan tablolarda yer alan göstergeler ile ilçelerde bulunan okul dağılımlarını gösteren veriler çıkması olası sorunların “çember formülleri” yöntemini uygulamakla aşılamayacak kadar büyük boyutlara ulaşabileceğini göstermektedir. Asıl sorun, her üç okul türünden bulunduğu yaşam alanlarında 9 okul çeşitliliğine ulaşma zorluğu yaşayacak olan çocuklar için söz konusu olacaktır. Bırakalım üç çemberden 9 okula erişmeyi birinci çemberde 3 okula bile sahip olmayan yüzlerce ilçemiz bulunmaktadır.

5 İlde Geçen Yıl Okuyan 7.Sınıf Öğrenci Sayılar

*Rakamlar 2016-17 İstatistiklerinden alınmıştır. Rakamlar örgün ortaokul eğitimine devam edenleri içermektedir.

*Geçen yıl 7.sınıfta okuyan ortaokul 7.sınıf öğrencileri bu yıl 8.sınıfta okumaktadır.

*5 İlin öğrenci sayısı 8.sınıfta eğitim gören toplam öğrenci sayısının %30’unu oluşturmaktadır. Şube oranı ise %30,22 olmaktadır.

3 Çemberli Eğitim Bölgesi Oluşumuna Göre Okul ve Öğrenci Dağılımları

Mesleki Teknik Ortaöğretim

*Bütün göstergelerin ortalaması genel toplamın yaklaşık %30’una karşılık gelmektedir.

İHL

*İmam Hatip Liseleri sınıf mevcutları bakımından en avantajlı liselerdir.

Genel Ortaöğretim

*Genel liselerin rakamsal göstergelerinin toplamının %30’u bu beş büyük ilde bulunmaktadır.

*İstanbul ortaöğretim nüfus sayısına göre GOÖ öğrenci sayısı düşüş göstermektedir.

*Genel ortaöğretimde okuyan öğrenciler diğer lise türlerine göre İzmir’de daha fazladır. İzmir’de İHL’de okuyan öğrencilerin sayısı diğer okul türlerinde okuyan öğrencilerin sayısının çok altındadır.

İkamete Dayalı Lise Geçiş Modeli Bir Ütopya

İkamete dayalı lise geçiş modeli doğru düşünülmüş bir model olmakla birlikte Türkiye’nin verili koşulları bu modeli bir ütopyaya dönüştürmektedir. Bir bölümünü ele aldığımız aşağıda yer alan veriler bu modelin ütopya olma tanımını daha belirginleştiriyor.

Bu tabloyu daha net, belirgin ve görünür kılmak için, kırsal yerleşim merkezleriyle birlikte nüfusu 30 bin ve altında olan 463 ilçenin lise çeşitliliği(mesleki eğitim merkezleri hariç) incelendiğinde;

5 ilçede lise olmadığı (Kırklareli/ Kofçaz, Çankırı/ Bayramören, Kastamonu/ Doğanyurt, Siirt Tillo, Yalova/Termal) geriye kalan 458 ilçede ise bin 346 lisenin bulunduğu ilçe milli eğitim müdürlüklerinin web sitelerinde yer alan okul bilgilerinden anlaşılmaktadır. 458 ilçede bulunan liselerin bütün lise türlerinin ayrı ayrı toplam sayılarının içindeki oranları; 421 ÇPL oranı %53.43, GOÖ 319 oranı %10,57,İHL 292 oranı %20,74,MTOÖ 288 oranı %13,36’dır.

458 ilçede bulunan lise türleri ile sayılarının dağılımında;

*Çok programlı liseler 421(%31,28)

*Anadolu Liseleri 319 (%23,70)

*İmam Hatip Liseleri 292(%21,69)

*Mesleki Teknik Liseler 288 (%21,40)

*Diğer Liseler, Fen 22,Sosyal Bilimler 2,Spor2 Toplam 26 (%1,93)

458 İlçenin 126’sında bir,99’unda iki, 81’inde üç, 75’inde dört, 21’inde altı lise bulunmaktadır.7.8.9.10 lise bulunan ilçelerin toplamı ise 46’dır. Rakamlardan da anlaşılacağı gibi ilk çemberde öğrenciler ancak 81 okul tercih edebileceklerdir.1 ve 2 okul bulunan ilçelerdeki on binlerce öğrenci sadece kendi ilçelerinde bulunan okulları ya da pansiyonlu okulları tercih etmek zorunda kalacaklardır. Nüfus yoğunluğu oldukça yüksek olan ilçelerde bile öğrenciler tercih etmek için dokuz lise bulamayacaktır. Aşağıda nüfusu 30 ile 40 bin arasında olan 30 büyükşehrin örneklem alınan 45 ilçesinde bile 9 lise bulmak mümkün olmayacaktır. İlçeler bir yana sadece 9 lise türünün bulunduğu Artvin, Ardahan ve Tunceli il merkezlerinde okuyan çocuklarda adrese dayandırılan modelde tercih yapmakta zorlanacaklardır.

Örneklem olarak alınan büyükşehirlere bağlı 45 ilçe. İstanbul Şile 7 /Çatalca 7 Lise, Ankara Şereflikoçhisar 9(1’i fen lisesi) Akyurt 6,Şanlıurfa Hilvan 7/Halfeti 5,Ordu Perşembe 4/Gölköy 5 lise. İzmir Selçuk 4/Seferhisar 6 lise. Bursa İznik 6/Yenişehir 8,Kocaeli Kandıra 6/Dilovası 5,Hatay Belen 3/Payas 1 lise. Diyarbakır Dicle 3/Kulp 3 lise, Erzurum Oltu 8 lise.

Büyükşehirlere bağlı 5 lisesi bulunan ilçeler. Balıkesir Susurluk, Erzurum Horasan Van Gürpınar, Trabzon Yomra(1’ Fen Lisesi) Antalya Elmalı, Sakarya Arifiye ve Sapanca, Tekirdağ Şarköy, Manisa Sarıgöl, Muğla Dalaman ve Balıkesir Susurluk, Antalya Elmalı biri fen lisesi olmak üzere 5

Diğer büyükşehirlerde nüfus olarak aynı kategoride olup lise sayısı farklı olan ilçeler Konya Kadınhanı 9, Malatya Doğanşehir 8,Muğla Köyceğiz biri fen lisesi olmak üzere toplam 8. Kayseri Yahyalı biri fen lisesi olmak üzere 9,Samsun Havza biri fen lisesi olmak üzere 7

Trabzon Arsin 4,Mardin Mazıdağı 4,Gaziantep Araban 6,Antalya Kemer biri fen lisesi olmak üzere 6,Tekirdağ Hayrabolu 6,Aydın Bozdoğan 2,Denizli Honaz 4,Balıkesir İvrindi 6,Erdek 4,Sındırgı 3,Gaziantep Andırın 6 lise.

Bu çalışma kapsamına alınmayan büyükşehir olmayan diğer illerin nüfusu 30 ile 40 binin üzerinde olan ilçelerine bakıldığında sayıların 1 ile 9 arasında değiştiği görülmüştür.

İkametine yakın yerlerde tercihe yeterli sayıda lise bulamayan öğrencilerin yapabileceklerini örnekleyecek olursak, İstanbul Adalarda oturmakta olan bir öğrenci eğer üç tercihte bulunursa farklı adalara,5 tercihte bulunursa ya 16 km uzaklıktaki Kartal’a ya da Maltepe’ye veya 14 km uzaklıktaki Kadıköy’e gitmek zorunda kalacak. Çatalca’da oturan bir öğrenci 9 lise arasından tercih yapacak olursa en yakın ilçe olan 34 km uzaklıktaki Silivri’ye uzanmak durumunda kalacak. Benzer durum Şile ilçesi için geçerli. Şile’de ikamet eden bir öğrenci 9 lise tercihi arayışına girerse 44 km uzaklıktaki Sancaktepe’ye veya 36 km uzaklıktaki Çekmeköy ilçesinin okullarını tercih arayışı kapsamına almak zorunda kalacaktır.

Kocaeli ilinden örnek verecek olursak Kandıra ilçesinde ikamet eden bir öğrenci ilçesindeki 6 okuldan başka okul arayışına girdiğinde 46 km mesafedeki Kocaeli ilinin okullarını tercihleri arasına almak zorunda kalacaktır. Ankara ili içinde aynı örnekleri vermek mümkündür. 6 Lise bulunan Haymana ve Bala ilçesinde oturan bir ortaokul öğrencisi üçüncü çember diye ifade edilen çemberden okul tercihi yapabilmeleri için, ya 58 km uzaklıktaki Gölbaşı’nın ya da 78 km uzaklıktaki Ankara’nın Çankaya veya Balgat semtlerindeki okulları kapsama alanına alması gerekecektir.

Lise bulunmayan Kırklareli’nin Kofçaz ilçesinde okumakta olan bir öğrenci 26 km uzaklıktaki Kırklareli ilinin okullarından tercih yaparak her gün Kırklareli’ne gidip gelmek zorunda kalacaktır. Bir başka örnek Bursa’nın Büyükorhan ilçesi için verilebilir. Büyükorhan’da 1 lise bulunmaktadır. Burada okuyan ortaokul öğrencileri bu ilçeye en yakın diğer ilçelerde yeterli sayıda okul bulunmaması nedeniyle ister istemez 82 km uzaklıktaki Bursa ilinden tercihlerini tamamlarsa o zaman sorun nasıl çözülecek. Ağrı’ya 62 km uzaklıkta olan ve 1 okulu bulunan Taşlıçay ilçesinde okuyan bir öğrenci 9 okul tercihi için 62 km uzaklıktaki Ağrı iline uzanmak zorunda kalırsa ve tercihlerinden birine yerleşirse bu durum adrese en yakın okul kuralına uyar mı?

Yukarıda verilen örneklere benzer binlerce örnek vermek mümkün. Çünkü bu bir Türkiye klasiği ve gerçeği, hem coğrafi koşullar, hem demografik yapı hem de çarpık kentleşme ve yeterli sayıda okul bulunmaması yurttaşların böyle bir çarpık tablo ile karşılaşılmasına neden olmaktadır.

Sonuç olarak, sayılar, ortalamalar ve okul türleri sınavla yerleşecek %10’luk dilimin ötesinin göz ardı edilemeyecek büyük rakamlara karşılık gelen öğrencinin mağduriyet yaşayacağını göstermektedir. O nedenle kulağa hoş gelen “adrese en yakın okulu tercih etmek”, “Hiç kimse tercih etmediği okula yerleştirilmeyecek” bir ütopyadan başka bir şeyi ifade etmemektedir. Sayıları yüzbinler bulacak çocuk lise tercihlerine başlarken kendisine çizilen yörüngenin sınırları içine hapsedilmektedir. Umarız ve dileriz Bakanlık, bu gerçekleri görerek değerlendirmelerini yapar ve “çemberlerini” daha gerçekçi düzlemde ve mağdurlardan yana çevirir. Yöneticilerin ve yetkililerin “Başınızın çaresine bakın, işinize nasıl geliyorsa öyle yapın, mevcutla yetinin, ister tercih yapın ister yapmayın siz bilirsiniz” gibi yaklaşımlar sergilenmeyeceğini umut etmek, olası bu tür yaklaşımların yanlış olduğunu şimdiden ifade etmek istiyoruz.

Ayrıca bu tercih modelinde açık lise bir seçenek olarak sunulmamaktadır. Biz bu durumu bütün öğrencilerin örgün öğretim yapan kurumlara yerleştirilmesi olarak anlıyoruz. Bunun gerçekleşmesi en büyük arzumuz. Ancak yukarıda bulgularda yer alan bütün veriler bize, adresin pansiyonlar, adrese en yakın okulların pansiyonlu okullar olacağını göstermektedir. Bakan yaptığı bir konuşmasında bu konuya dikkat çekmiş ve “pansiyonlarımızda yeterli sayıda kontenjanımız var” açıklamasında bulunmuştu.