Fatih Projesindeki Tablet Eğitimin Yeni Kanseri mi?

Fatih projesi ve tablet konusunda yazdıklarımız siyasal iktidarı çok ilgilendirmiyor çünkü bir defa başbakan elinde tableti gösterip artık çocuklarımız kitap taşımayacak  dedi ya bu iş bitti.
Biz önceden projenin içinde bulunmuş birisi olarak analizlerimizi gerek başkan yardımcısı olduğum EBS Ankara 1 Nolu şubenin sitesinden gerekse matbuat aleminde paylaşmıştık.
Mevlana’nın ‘Sağırlar çarşısında gazel atma, körler çarşısında ayna satma' özdeyişine maruz kalacağımızı bile bile bu konu üzerinde son tahlillerimizi ve çağrımızı yaparak kapatalım.
İlk soru şu;Tablet neyi kolaylaştıracaktır?
Cevabı basit değil. Teknolojik araçların rehberliğinde yapılacak bir eğitimin felsefesini ve içeriğini oluşturmadan yola çıkmak kuzuları kurtlar arenası atmaktır. Sadece maddî gelişimin yüceltilip manevî gelişimin unutulduğu bir süreçten sağlıklı bireylerin yetişmesi zordur. Bizde eğitimin temel felsefesi Atatürk İlke ve inkılaplarına göre dizayn edilmiştir. Her yol, her anma, her şey Atatürk’e çıkar.
Teknoloji ahlâk vermez. Onun yapısı devamlı tüketilmeyi ve geliştirilmeyi arzu eder. Eğitimde yanlış giden bir şeyler varsa teknoloji ile düzeltilemez.
Eğitim teknolojileri sadece destekleyici olabilir.
Tablet o anlamda kurtarıcı değil sadece destekleyici bir eğitim aracıdır.
Eğitim kişinin ruhî ve bedenî terbiyesini hedefleyip kendi özgüvenini kazandıran ve toplumsal kültüre entegrasyonu sağlayan bir süreçtir. Batıdan doğuya her ülkenin, milletin ve topluluğun kendi değerlerini inşa etme yolunda kullandığı en önemli kaynak eğitimdir, okuldur.
Eğitim deyince genelde akla ilk gelen okullarda yapılan resmî eğitimdir. Bir de informal eğitim biçimleri vardır ki bu eğitimin hocaları ‘yeni medya’ ve onun TV, gazete gibi atalarıdır. Öğrencileri ise bütün insanlıktır desek yeridir.
Merkezinde öğrenci-öğretmen iletişiminin yer aldığı klâsik eğitim anlayışı artık teknolojinin zorlamasıyla yeni arayışlara yönelmiş, metod ve muhteva bakımından kendisini zenginleştiren farklı bakış açılarına kapılarını açmış bulunmaktadır. Özellikle basılı ve görsel-işitsel medyadaki hızlı gelişmeler öğrenciler ve bireyleri kendisine çekmekte, ilgi odağı olmaktadır. Eğitim dünyası da bu cazibe merkezi medyadan faydalanmak için başta eğitim filmleri olmak üzere değişik eğitim materyallerini bu mecrada üretmektedir.
İşte Fatih projesi de eğitimde öğrencinin ilgisini çekerek en etkili şekilde öğrenmeyi sağlamak üzere kurgulanmış bir projedir. Projenin burada en çekici yönü tablet ve akıllı tahta gözükmektedir, fakat asıl üzerinde durulması gereken konu eğitim materyallerinin muhtevaları ve kalitesi olmalıdır. Düşünün; çözünürlüğü yüksel full HD bir televizyon yaptıktan sonra bir eğitimciye sorarsanız özellikle değerler eğitimini öne veren bir eğitimci için o televizyonun görüntü kalitesinden öte ekranda oynayacak olan önemlidir.  Burada millî ve manevî değerlerimizi koruyup geliştirecek, değerler eğitimine önem veren bir dijitalizasyona ihtiyacımız vardır. İşte Fatih projesi ve muhtevası, değerlerimize uygun bir mantaliteyle mi dizayn edilebilecek?
Değerler eğitimi bireylerin ahlâkî ve sorumlu davranmalarını hedefleyen bir kavram olarak sanal dünyada yerini alabilecek mi?
Bu yazının asıl değinmek istediği nokta teknolojinin oluşumunda o teknolojiyi oluşturan zihniyet ve felsefenin insan ruhuna kadar uzanan bir değişimi de hedeflediği ve onun için bir tabletin asla sadece bir tablet olmadığıdır.
Müfredatın dijital pedagojiye dönüşmesinde yerli ve millî kaynaklardan faydalanılmalıdır. Bir eğitim yöneticisinin sorduğu soru ve aldığı cevap üzerine düşünmemiz lâzım: “Geçen yıl 5. sınıf öğrencilerine “Bildiğiniz beş tane masalın adını yazar mısınız?“ dedim, 43 tane masal adı yazıldı ve bunlardan sadece dört tanesi Türk kültürüyle ilgiliydi’ (Dijital Çağda Eğitimde Fırsatlar ve Sorumluluklarımız, Sh. 35, Türkiye Özel Okullar Birliği Derneği yayını, 2012)
Bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de eğitimin asıl hedefi nihaî anlamda ideolojik yüklemeler yapılarak sisteme uyumlu vatandaşlar yetiştirmek olmuştur. Bunu yaparken aşırı derecede kontrolcü bir zihniyetle yaklaşılmıştır. 1990’lardan sonra dünyada dijitalleşme ile beraber hızla değişen hizmet ve üretim mantığı Türkiye gibi ideolojik vesayetin kalıpları içerisinde eğitim veren ülkelerin de ihtiyaçlarını gözden geçirmesine sebep olmuş.
Bizler öğrencilerimizi okul içi hayat için değil dışardaki hayat için yetiştirmeliyiz. Toplumsal, ideolojik ve dinî baskılardan –bir din kültürü öğretmeni olarak bundan kastım Kur’ân ve Sünnetin ruhundan uzak dindarlık anlayışıdır- arınarak samimiyetle kendi düşüncelerimizin rehberliğinde oluşturduğumuz bir dünya ve medeniyet tasavvurunu öğrencilere öğretmeliyiz.
Sadece akademik başarıya odaklı kazanım olarak bilgi ve beceriyi hedefleyen bir eğitim robotik insanlar yetiştirir, bu da o toplumun ruhsuz insanlar arenasına dönmesine sebep olur. Eğitim elbette bilgi ve beceriyi vermekle yükümlü, ama bununla beraber davranış ve tutumları da ön plana alarak asıl hedefinin iyi insan yetiştirmek olduğunu söylemelidir. Çünkü alanında çok iyi yetişmiş bir bilim adamı veya teknisyen insanları aldatarak haksız kazanç sağlıyorsa aklımız ve kalbimiz aldıkları eğitimin ve becerinin önüne geçerek o insanları hem bireysel hem de toplumsal anlamda vicdanen ve hukuken mahkûm eder.
Elbette teknoloji ahlâksız değildir onu kullanan ahlâkî ya da gayr-i ahlâkî bir ortam oluşturabilir. 1980’lerin meşhur bilgisayarı Amiga örneği bahsettiğimiz teknolojiyi icat edenlerin onu kullananların ruhuna sirayet ettirmek istedikleri bir bakış açısını çok güzel özetler. “AMIGA” İspanyolca bir sözcük ve Türkçe’deki anlamı “kız arkadaş” ya da “metres”dir. Bir nev'î bağımlılığı, teknolojinin cazibesini vurgulayan bir isim ama ne kadar masum? Böylesine bir isimlendirme bile bizleri daha dikkatli düşünmeye sevk etmektedir.
Hiç unutmam bir öğrencim din dersinde verdiğim bir dönem ödevini direkt internetden çıktısını alarak bana getirmişti. Bunu nereden mi anladım? Çünkü her kâğıdın en alt satırında web adresi aynen duruyordu. Bu fikir tembelliğinden aslında biz öğretmenler sorumluyuz. Öğrencileri bu tip direkt alıntının dışında düşünmeye ve yazmaya zorlayacak ödevler vermeliyiz. Konuyla ilgili sorular sordurup cevaplar yazmasına vesile olmalıyız.
Öğretmenlik becerilerinle derse öğrenciyi çekemiyorsan ya da ilgisini toplayamıyorsan teknoloji, öğretmeni değersizleştirmiş demektir. Şu anki sınıf ortamlarında öğrencinin ilk talep ettiği özgürlük ikinci talep ettiği ise eğlencedir. Eğlenerek öğrenme kavramı da biraz buradan çıkmıştır, yoksa öğrenciler birbirleriyle eğlenerek bu duygularını tatmin etmeye çalışmaktadırlar ki aşırıya gidildiğinde bu durum sınıf disiplinini bozar bu da orada eğitim- öğretim için cenaze marşının arka fonda çalınması demektir.
Öğretmen teknolojinin yapamadığını yapar. Ahlâkî ve etik alanda örnek olmak gibi çünkü artık öğrencilerimizin sadece nasihate değil iyi örneklere ihtiyaçları var. Toplumsal hayatın olmazsa olmazı olan ahlâkî kurallarda ve örneklikte lider olmalıdır. Matematik dersinde de din kültürü dersinde de soruyu bilmenin ve problem çözmenin yollarının kopyacılık ile değil çalışma, alın teri ve dürüstlükle yapılması gerektiği verilmesi gereken ilk bilinç ve duygu olmalıdır. Ben sınıfta dersimi verir çıkarım yaklaşımı samimiyetsiz bireylerin yetişmesine sebep olacak bir yaklaşımdır.
Yıllar sonra öğrencilerimle karşılaştığımda anlattığım derslerden akıllarında kalanların ne olduğunu sorduğumda verdiğim bilgilerden çok davranışların kaldığını gördüm. (Ben kopya çekiyordum beni yakaladınız, sigara içerken gördünüz v.b)
Öğrenciler artık internette pasif kullanıcı olmaktan çıkıp üretici konuma gelmişlerdir. Öğretmen arkadaşlarımın ‘Mezun ettiğimizde adını soyadını zor yazan öğrenciler bizi yıllar sonra facebookda buluyor ve öyle cümleler yazıyorlar ki şaşırıyoruz’ dediklerinde facebook’un, dil ve anlatım dersinin öğrenciye kazandırmak istediği düzgün ve etkili bir şekilde anlatma becerisini kazandıran gayr-i resmî bir eğitim platformu olduğunu düşündüm. Elbette net âleminde kullanılan dil kimi zaman yozlaşmaya da yol açan bir dil olabiliyor bu yüzden müsbet etkisi kadar menfi yönünü de unutuyor değiliz .
Peki dijital dünyada eğitim için kuracağımız portaller öğrencinin dikkatini nasıl çekebilir?
Bu anlamda Fatih projesinin en önemli ayaklarından birisi EBA bunu hedeflemektedir. EBA (Eğitim Bilişim Ağı) öğretmenler ile öğrenciler arasında iletişim kurmak, eğitim hayatları boyunca kullanabilecekleri materyalleri sağlamak üzere MEB bünyesinde kurulmuş olan eğlenerek öğretmeyi hedefleyen bir eğitim portalidir. (http://www.eba.gov.tr/). Bakanlığın uygun gördüğü  alternatif eğitim sitelerini ve portalleri de bünyesinde barındırmaktadır ( http://www.eba.gov.tr/eicerik ) .
Eğitim müfredatının Fatih projesiyle artık kısmen dijitalleşmesi gerekiyor meselâ resim dersi gibi... Düşünün bütün dünya artık photosopla resim çizip grafikleri dizayn ederken bunun gerisinde durmamak lâzım. Elle kağıt üzerine resim çizdirirken bir sonraki aşamada dijital boyutta resim çizimi de ihmal edilmemeli. Tablet şart değil, PC ekranında da olabilir bu. Müfredatı tamamen dijitalize edemeyiz elbette. Meselâ müzik dersinde sanal bağlama ya da gitar gibi aletlerle müzik yaptırmak sağlıklı bir yaklaşım değildir. Çünkü motor hareketler denilen hareketler sayesinde el becerileri gelişecektir. Yoksa gerçek müzik aletlerini çalarken kavuşacağı el becerisini mezara gömersiniz .
Fatih projesine yönelik içerik üretimine değerler eğitimi açısından dikkat edilmesi gerektiğini belirttikten sonra niçin akıllı tahtaya evet tablete kısmen “hayır” dediğimizi maddeler halinde sıralamak istiyorum. Fatih projesiyle ilgili pilot okulları ziyaret edip sorunları rapor halinde sunduğum için bu konuda kendi notlarımdan ve konuya kafa yoran eğitimcilerin ve gözlemcilerin görüşlerinden de faydalandım.
Fırsatları Artırma Teknolojiyi İyileştirme Hareketi (FATİH) projesi pilot uygulaması Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından 2012 yılında 17 il, 52 okulda başlatıldı. Seçilen okullarda sınıflara etkileşimli tahta, fiber internet bağlantısı, çok fonksiyonlu yazıcı ile donatıldı ve pilot çalışması kapsamında yer alan öğrenciler ve öğretmenlere tablet bilgisayarlar verildi. İmdi…
-Bilgisayar ya da internet erişimi olmadığında çocuklar ne yapacak? Burada oluşacak eksiklik nasıl giderilecek? Bu anlamda müfredatı dijital dünyaya tam bağımlı kılacak bir değişimden uzak durmak lâzım.
-Üst sınıflara geçtikçe ya da hali hazırda ders yılı içerisinde defter yerine geçen öğrenci tableti kaybedilince ya da tablet çökünce notlar, bilgiler ne olacak? Nerde ve nasıl yedeklenecek?
-Tablet bilgisayar kullanımından dolayı öğrencilerin derslerde dikkatlerinin dağılması, tahtanın bir sunum aracı olarak sürekli kullanımının öğrencileri pasifize etmesi, öğrencilerin boş zamanlarını bu teknolojilerle uğraşarak geçirmeleri, öğretmen–öğrenci arasında göz temasını azaltması gibi (bu önemli bir sorundur çünkü öğrenci önündeki tabletle internette sörf mü yapmaktadır, yoksa dersle ilgili bir sayfaya mı bakmaktadır) sorunlar tablet kullanımını derslerin kimi konularına has kılınarak aşılabilir. Öğretmenler sınıf yönetimde artık zorlanacaklardır. Öğretmenler akıllı tahta ile uğraşırken öğrencilerin derste tablet ile uğraşmaları sınıf yönetiminde kargaşaya sebep vereceği için öğretmenler tarafından tabletler kilitlenebilmelidir. Gerçi böyle bir yazılım icraata konulduğu halde kimi öğrencilerin tabletlerini kilitlemekten koruma ihtimalleri yüksek çünkü teknolojide artık aşılamayan duvar yok. Sınıf yönetimini kolaylaştıracak diğer bir yolda öğretmenin sınıfa sırtını dönmeden akıllı tahtaya yazı yazmalı tahtadaki dokunmatik klavyeyi değil verilecek harici wireless klavyeyi kullanmalıdır. Hatta öğretmen öğrencileri arasında onlarla birlikte akıllı tahtaya yönelmeli ve uzaktan kumanda ile sunumunu yapabilmeli.
-Fatih projesiyle ilgili gündeme gelen sağlık sorunu üzerinde ciddî tahliller yapılmalı. Radyasyon etkisi, ekran-göz sağlığı, tahtanın ısınmasından kaynaklı rahatsızlıklar, baş ağrısı, parmakta meydana gelen tahriş gibi (akıllı tahta ve tabletlere yedekli birer yumuşak uçlu kalem kesinlikle şart onu da belirtelim) sorunlar üzerinde tatmin edici bir sonuç alınmadan Türkiye geneline yaygınlaştırılmamalı.
-Engelli eğitimi ile entegrasyon sağlanmalı. Neticede engellilerin kullanımıyla ilgili yapılmış programlar öğretilirken tablet sesli komut veya açılan sayfayı gezerken yönlendirme için sesli okuyabilecek mi?
-Sadece tabletiyle ilgilenen asosyal öğrencilerin önüne geçilmeli. Okul idareleri ve öğretmenlerin ‘Tableti teneffüste bırakıp dışarı çıkın bu sağlığınız ve zihin gelişiminiz için şarttır’ demeleri bu sayede teknolojinin negatif yönünün de var olduğunu öğrenciye hissettirir. Sadece tabletiyle ilgilenenler kadar elbette anlamadığı konulardan dolayı öğrenciler arasında diyaloglarda çoğalabilir, fakat bilgisayar teknolojilerinin kişileri yalnızlaştırma eğilimi benim şahsî gözlemlerime göre daha fazladır.
-Başta Matematik ve Geometri olmak üzere Fizik, Kimya Türk Dili ve Edebiyatı, İngilizce gibi derslerde bazı öğretmenlerin ders öncesinde hazırladıkları konuları ve soruların çözümlerini ders sırasında akıllı tahtayı kullanarak daha kısa sürede gerçekleştirdiklerini gördüm. Derslerde yaklaşık yüzde 30’luk bir zaman kazandıran akıllı tahta bu projenin eğitim dünyasına verdiği en önemli hediye. Sadece şuna dikkat edilmeli; öğrenciye ‘Bir daire çiz’ denildiğinde o tam çizemese de akıllı tahta otomatik düzeltmektedir. Bunun gibi eğitimsel açıdan ufak tefek kusurları olsa da Fatih projesinin eğitim dünyasına en büyük armağanı bu akıllı/ etkileşimli tahtadır.
-Tabletlerin şarjlarının 6 saat gitmediği çabuk bittiği şikâyetini çok duydum. Bu da tabletler için okullarda güvenli bir yerde şarj kutularının oluşturulması zorunluluğunu getirmektedir. Ayrıca ders işlenirken tabletin şarjı bitecek öğrencinin dersten kopmaması için uzun kablolu bir şarj sistemi olmalıdır sınıflarda.
-Öğrencilerin kitap okuma alışkanlıklarının tablet bilgisayarların kullanımıyla azalabileceği göz önüne alınarak başta edebî eserler olmak üzere ders dışı kitaplarda tabletlere yüklenmelidir.
-Akıllı tahtada yapımcı ve yönetmenliğini yaptığım eğitim videolarını izleyince şu eksiklikleri gördüm; Akıllı tahta büyük ekrana sahip olduğu için TV ve bilgisayar ekranına göre yapılan videoların görüntü kalitesi düşmektedir. Bu videolar yüksek kalitede ayrı bir link verilerek depolanmalı öğretmen oradan indirip izletmelidir öğrencilere. Küçük yazılmış yazıları arka sıralardaki öğrenciler göremediklerinden şikâyet etmektedirler. Aynı şekilde tabletlerin ekranı küçük olduğu için üzerine küçük harflerle yazılı videoları büyütme imkânı yok. Eğitim materyalleri modüler tarzda buna göre dizayn edilmelidir. Öğretmen meselâ dağlar konusunu işlerken artık eski usûl 20 dk boyunca bir eğitim filmine mahkûm olmak istemiyor. (MEB tarafından ilk ve ortaöğretime çekilen eğitim filmleri ortalama 15 dk. Liselere çekilenler ise 20 dk. ile sınırlıdır). Öğretmen ‘Bana dağların oluşumunu, Türkiye’deki ve dünyadaki dağları anlatan uzun videolar değil bunların parçalanmış ve bölünmüş görüntüleri meselâ bir Ağrı, bir Erciyes Dağının resmi bile yeter’ demektedir. Din dersine ait yönetmenliğini yaptığım ‘Temizlik ve İbadet’ konusunda da(http://internettv.meb.gov.tr/dersler.asp?NO2=111&NO=2&KOD=3) boy abdestinden teyemmüme bütün abdestleri ve alınışlarını, abdesti bozan şeyleri anlatan 23 dk.lık videolarda anlatmıştık ama bu tarz bilgi ve görselliği olan yoğun yüklenmeler artık teknolojinin ve bilgisayar dünyasını yeni mantığına uygun değil. Öğretmen sadece meselâ namaz abdestinin alınışını gösteren bir video istemektedir. Çünkü tekrar tekrar gösterebileceği kısa ve sonuç alıcı videolar akılda daha kalıcı olmaktadır. EBA’da ki muhtevalar artık bu minvalde hazırlanmakta bu da sonuç alıcı güzel bir gelişme demektir.
-Fatih projesinin en önemli ayağı olan öğretmenlere kısa süreli kurslar değil bir yıla yayılmış uzun süreli kurslar verilmeli. Projede yer alan öğretmenler Fatih projesiyle ilgili ders verilen sınıflarda akıllı tahta olması gerektiğini sadece teorik derslerin anlamsız olduğunu söylüyorlar. Eğitimin en önemli unsuru öğretmen olduğu için bu konuda bakanlık yetkilileri hassas olmalıdır. Öğretmenin öğrenci karşısında teknolojik yetersizliğini gösterecek en ufak bir açık eğitimin orada bitmesi demektir. Özellikle bir okula dağıtılmadan 3 ay önce tabletler öğretmenlerin elinde olmalı ilk önce öğretmenler tabletin kullanımını öğrenmelidir.
-Muhteva üretiminde öğretmenler teşvik edilmeli. EBA’ya atılacak materyallerde en çok tıklanıp indirilen materyal sahibi öğretmenlere ücret verilmelidir.
-Bence tabletten kısmen vazgeçilmeli, sadece ödül olarak öğrencilere verilmeli. Meselâ her sınıfta akademik anlamda not ortalamasıyla ilk üçe giren öğrencilerle beraber değerler eğitimi açısından örnek davranışlarda bulunan farklı üç öğrenciye de o sınıfta derse giren öğretmenlerin tavsiyesi doğrultusunda tablet verilmeli. Genelde akademik başarısı yüksek olan öğrenciler zaten örnek öğrenciler olduğu için okul idaresi ve öğretmenlere tableti vermede geniş yetkiler verilmeli, böylece isterlerse sportif ya da kültürel bir yarışmada dereceye giren öğrencilere de tabletleri verebilmeliler.
Sonuç olarak etkileşimli ya da akıllı tahtaya evet, ama tablete hayır. Bir sendikacı olarak en çok şikâyet aldığımız konuların başında sınıf içi huzuru bozan, eğitim ve öğretimi aksatan cep telefonu sorunu varken birde tableti tamamen sınıflara sokarak sorunu ağırlaştırmayalım derim.