Tarihle sadece okul sıralarında değil bazen bir filmde bazen bir fotoğrafta bazen yaşlı bir amcanın sohbetinde bazen de bir kitapta karşılaşırız. Geçmişin bilgisi olarak tarih, her zaman ilgimizi çekmiştir. Sadece "bugün"e nasıl vardığımızı bilmek için değil, aynı zamanda bugünümüzü anlamak için de ilgileniriz tarihle. Hatta "kim" olduğumuzun cevabını vermekte önemli ölçüde bir başvuru kaynağımızdır. Dolayısıyla tarihe bakış açıları da insan ve toplum yorumları kadar çeşitlidir.
Bugün için tarih bilimi, geçmişteki insanın yaptıklarını, neden ve sonuç ilişkisi dâhilinde, yer ve zaman göstererek, belgeler ışığında, objektif olarak inceleyen bir bilim dalı olarak kabul edilir. Ancak tarih biliminin bugünkü standartlara kavuşması bir anda olmamış, bilakis düşünürlerin yüzyıllar süren bir periyotta her birinin birer tuğla koymasıyla örülmüştür tarih binası.
İşte bu binayı her bir tuğlasıyla, her bir imzasıyla yakından ama bütüncül bir bakış açısıyla tanımak isteyenler için yazılmış ve tarihyazımına mükemmel bir kılavuz olan "En Önemli 50 Tarihçi" adlı eser, Etkileşim Yayınları arasında yayınlandı. Marnie Hughes-Warrington'ın imzasını taşıyan eser "Tarih bilimine yön veren düşünürler" üst başlığını taşıyor.
TARİH YAZIMI İÇİN ÖNEMLİ BİR KAYNAK
Eser, içerdiği tartışmalar ve düşünürler bakımından oldukça kapsayıcıdır. Antik Çin, Yunan ve Roma'dan Orta Çağ yoluyla çağdaş dünyaya kadar uzanmaktadır. Bu eser Heredot'tan İbn Haldun'a, Hegel'den Toynbee'ye, Braudel'den Foucault'ya, Eric Hobsbawm'dan Şeyh Anta Diop'a kadar tarih alanındaki başlıca düşünürlerin fikirlerine kolay ve toplu bir giriş niteliğindedir.
Açık ve özlü bir dille yazılan her bir bölüm, belli bir düşünürü ele almakta ve düşünüre ait biyografik bilgiler sunmaktadır. Ayrıca her bir düşünürün tarihe yaklaşımı ve diğer düşünürlerin onunla olan ilişkisi, başlıca eserlerinin listesi ve o düşünüre ilişkin daha ayrıntılı araştırma için kaynaklar hakkında rehberlik içermektedir.
TARİH FELSEFESİ ÖNCÜLERİ
Eseri okuyanlar veya okumak için inceleyenler, kitapta yer alan Kant, Marx, Foucault, Heidegger, Nietzsche gibi bazı filozofların kitabın ismindeki "tarihçi" sıfatıyla örtüşmediğini düşünebilir. Gerçi kitap okunduğunda bu durum daha iyi anlaşılacaktır ancak kitabın ismindeki "tarihçi" sıfatı sadece profesyonel anlamda tarihçiliğe atıfta bulunmuyor aynı zamanda bir felsefe olarak tarihe bakış açımızı, tarihi yorumlayışımızı etkileyen filozofları da tarihyazımını etkilemeleri bakımından "tarihçi" sıfatı altında ele alıyor.
Eserde tarihyazımının panoramik bir serencamını da buluyoruz. Tarihyazımının şekillenmesinde pay sahibi olan düşünürlerin olayları aktarırken izledikleri yöntemleri, tarihe bakış açılarını, tarihyazımına olan katkılarını görüyoruz.
Tarihyazımı (historiography) alanındaki ilk çalışmalar, "hikâyeci tarih" diye adlandırılan, ağızdan ağıza dolaşan hatıraların şairler tarafından nazım şeklinde ifadesiyle ortaya çıkmış ve "epos" diye adlandırılan bu anlatılar daha sonra hikâyeleştirilerek nesre çevrilmişlerdir. "Tarihin babası" diye bilinen Herodot, bu türün ve de tarihin en çok bilinen isimlerinden biridir.
Geçmiş olaylardan ders almak, gelecekteki yolu doğru çizebilmek, okuyucuya ahlaki ve milli duygular aşılayabilmek amacıyla yazılan tarih eserleri ise "öğretici tarih" türüne girerler. Bu türün kurucusu diyebileceğimiz Tukidides, "Pelopennesoslular ile Atinalıların Savaşı" adlı eserinde bu türün temel karakteristiğini ortaya koyar. Bu karakteristik, gerçeğe tamamen sadık kalmak; olay ve durumları anlatırken aralarındaki ilişkiyi ortaya koymaktır.
19. yüzyılda ortaya çıkan "araştırmacı tarih" yazıcılığı ise, olayların nedenlerini ve sonuçlarını derinlemesine inceleyerek yer ve zaman bakımından dönemin toplumsal ve ekonomik yapılarını, iklim ve diğer bütün şartları detaylı şekilde düşünerek, olayları tek bir sebebe bağlamadan yalın bir şekilde anlatır. Fransız tarihçi Fernand Braudel'in "Akdeniz" adlı kitabı, bu türün başyapıtıdır. Braudel eserinde coğrafi yapıları, iklimi, gündelik hayatta kullanılan her türlü araç gereci tarihin öznesi haline getirmiş ve aynı zamanda gerek zaman gerekse mekân algısını kökünden sarsmıştır. Tarihçilerin o devirde kullandığı Newton zamanını dışlamış ve kitabın anlatımını göreceli zaman üzerine kurmuştur.
Kitapta ele alınan her bir tarihçi, özel olarak zikredilmeyi hak ediyor belki ama böylesi bir girişim, kitabı neredeyse olduğu gibi buraya taşımak olacağından imkân dâhilinde değil. Fakat başta İbn Haldun, Hobsbawm, Şeyh Anta Diop, Collingwood, Sima Qian gibi tarihyazımını şekillendiren elli en önemli tarihçi hakkında daha ayrıntılı bilgiye eserde ulaşılabilir. Kitap, sadece mesleki olarak ilgi sahibi olan profesyonel tarihçilerin kütüphanelerinde bulundurmaları zorunlu olan bir eser değil, tarihle şu veya bu şekilde ve her düzeyde ilgi duyan herkesin okuması gereken temel bir başyapıt niteliğinde.
