Günümüzde yükseköğretim,gelişmişliğin en önemli göstergelerinden biri olarak genel kabul görmektedir.Ancak ülkemizin üniversite yapısına bakıldığında, az gelişmişliğin bütünözelliklerini görmek olanaklıdır. Son otuz yılda üniversiteler, planlı veprogramlı bir biçimde içi boşaltılarak toplum için bilim üretmektenuzaklaştırılmış, yönetsel anlamda birer kışlaya dönüştürülmüştür. Genelde tümkamusal hizmetler, özelde ise eğitim ve yüksek öğretim sistemi ”serbestpiyasacı” neo liberal politikaları uygulayan iktidarların egemenlik alanınadönüştürülmüştür.
Üniversitelerimizbugün birer şirket/ticarethane gibi yönetilmekte, içten içe eritilerekkamusallığı yok edilmektedir. Üniversitelere sahip çıkmak, onları birer bilimyuvası haline getirebilmek için atılacak ilk adım, üniversitelere hâkim kılınanYÖK düzenine ve bu düzeni kullanarak, üniversitelere hâkim olmaya çalışaniktidarların politikalarına karşı çıkmaktır.
Bu nedenleüniversiteler öncelikle, siyasal iktidarların, dinin ve sermayenin etki alanıolmaktan kurtarılmalıdır. Bilimsel özgürlük, kamusallık, özerk ve demokratiküniversite ancak bu yolla sağlanabilir. Bu bağlamda, son aylardaüniversitelerde gençliğin yürüttüğü mücadelenin anlamı çok büyüktür.Tartışmaları ” yumurta” eylemlerine ve “faşizm” sığlığına indirgeyereksürdürmek, gerçek sorunları ve talepleri gölgeleyen bir tuzak olarakgörülmelidir. Bu nedenle hükümet gençleri yaftalamak yerine, onları dinlemeli,istemlerini anlamalı ve sorunlarına çözüm üretmelidir.
Evrensel Değerler Üniversite SistemininTemelini Oluşturur.
Üniversitesisteminin evrenselleşmiş temel değerleri; üniversitenin özerk, demokratikolmasını, her türlü bilimsel bilginin özgürce tartışılmasını ve tüm insanlığınhizmetine sunulmasını, eşitlikçi, özgürlükçü ve katılımcı bir yapıda olmasınıöngörmektedir.
Evrensel boyutta üzerindeortaklaşma yaşanan bu değerleri üniversite sistemimizin temel ilkeleri halinegetirdiğimizde ancak sorunlarımıza çözümler üretebilir, dünya üniversiteleriarasında kendimize yer bulabiliriz.
Bu ilkeler;
-Bilimselbilgi üretmek, bu bilgiyi üretecek insanlar yetiştirmek ve üretilen bilgiyitoplumla paylaşmak. Bu hedefler araştırma, yayın uygulama ve eğitim araçlarıylanitelikli bir kamusal hizmet olarak gerçekleşir
-Üniversitelerdetüm kurulların oluşumu demokratik seçimlerle oluşturulur. Kurullarüniversitenin yönetiminden sorumludur. Rektör ve dekan, üniversite ve fakültedışı ilişkilerde temsilci, iç ilişkilerde ise eşitler arasında birincikonumundadır.
-Üniversitelerindeğerlendirilmesinde, özerklik ilkesinin gereği olarak özdenetim esastır. Herüniversite, kendi üyeleri arasından seçilmiş kurumlarca ve önceden belirlenmişyasal ilke ve ölçütler çerçevesinde denetlenir. İlkesel olarak üniversitelerkendi dışındaki tüm denetlemelere kapalıdır. Tüm denetleme ve değerlendirmelerkendi işleyişi ve hukuku içerisinde üniversite bünyesinde oluşturulacakkurullarca yapılır.
-Eğitim, öğretim ve araştırmahakkı; ancak akademik özgürlüğün ve üniversite özerkliğinin bulunduğu birortamda tam olarak kullanılabilir. Akademik-sanatsal özgürlük; biliminsanlarının mevcut egemen öğretiyle kısıtlanmadan, öğretim ve tartışmaözgürlüğünü, araştırma, yürütme, sonuçlarını yayma ve yayınlama özgürlüğünü,temsili akademik organlara katılma özgürlüğünü ifade eder. Akademik özgürlükbilim insanı için sınırlandırılamaz temel bir haktir. Özerklik; üniversitelerinakademik çalışmaları, işleyiş kuralları, yönetimleri ve diğer faaliyetleribakımından kendi iradeleriyle oluşturdukları organlar eliyle kendi kendileriniyönetmeleridir.
-Yukarıdasözü edilen akademik ve sanatsal özgürlük ile üniversite yaşamı; devletten,dinden ve sermayeden bağımsız olmalıdır. Her türlü dışsal müdahaleye karşıyasal güvencelerle korunmalıdır. Aynı zamanda akademik-sanatsal özgürlüküniversitenin iç müdahalesine karşı da güvenceye alınmalıdır. Akademisyen,yurttaş olarak devlet politikaları ve yükseköğretimi etkileyen politikalarhakkındaki görüşlerini özgürce ifade edebilmelidir. Toplumsal değişime katkıdabulunma hakkı da dahil olmak üzere, kişisel haklarını kullanırken engelleme vemüdahale ile karşılaşmamalı, bu haklarını kullanmaktan dolayı herhangi biryaptırımla karşılaşmamalıdır.
-Özerk üniversite,katılımcı ve demokratik bir yapıda inşa edilmelidir. Akademik personel, idaripersonel ile öğrencilerin esas bileşenlerini oluşturduğu üniversitede, tümkarar alma mekanizmaları bu unsurların aşağıdan yukarıya doğru doğrudandemokratik katılımı ile oluşturulmalıdır. Doğrudan seçimle seçilmiş sorumlukurullar eliyle, her düzeyde demokratik denetime açık bir özyönetimci anlayışgeliştirilmelidir. Kendi içyapısında özerk olan üniversitenin topluma karşısorumluluğunu yerine getirebilmesi için etkileşim kanallarının kurulmasıönemlidir. Etkileşim kanalları yerel ve ulusal düzeyde kurulacak platformlarlagüçlendirilmelidir.
-Yükseköğretimkurumları; kaynaklarını, öğrenme ortamlarını ve öğrencilere dönük tümolanakları bilimsel araştırma, yayın ve diğer çalışmalarını nicel ve nitelanlamda geliştirmek amacıyla ve demokratik denetime açık tutarak kullanmalıdır.Üniversiteler, mali yönden kamu kaynaklarıyla finanse edilen ve bu nedenlesınırlı bir özerklik içinde tanımlanabilir.
-Üniversitelerinbütçesinin tamamı kamusal kaynaklardan karşılanmalıdır. Üniversite gereksinimduyduğu mali bütçeyi hükümete bildirmeli, hükümet bildirilen bütçe üzerindenüniversiteye ödenek ayırmalıdır. Üniversite bütçesi katılımcı bütçe esasınagöre hazırlanmalı, ayrılan kaynaklar üniversitenin kendi öncelikleriçerçevesinde kullanılmalıdır. Üniversiteler kaynak yaratma yönelimi içinesokulmamalıdır. Her üniversite üyesi için bilgi alma hakkı saklı kalmak üzere,ulaşabilirlik, açıklık ve yetkili organlar eliyle hesap sorulabilir birdüzenleme sağlanmalıdır. Üniversiteler piyasa koşulları söyleminden uzaktutularak asli amaçları doğrultusunda parasız ve nitelikli öğretim ile yüksekdüzeyde araştırma yapmakla sorumlu kılınmalıdır.
-Üniversitesisteminin düzenlenmesinde; genel anlamda insan hakları bildirgeleri,uluslararası metinler, LİMA-1998,UNESCO-1997ve 1998 ile Yükseköğretim DünyaKonferansı’nın belirlediği ilkeler esas alınmalıdır. BM Ekonomik, Sosyal veKültürel Haklar Sözleşmesi’nin eğitim hakkını ayrıntılı biçimde düzenleyen 13.Maddesiçekincesiz onaylanmalıdır. Akademik özgürlüğe içkin bireysel sorumluluklar,akademik değerlendirme kıstasları, etik ilkeler,iş güvencesi genel açık ve adilbiçimde düzenlenmesi gereklidir.
-Üniversitedegörev yapan tüm personelin koşulsuz ve sınırlamasız örgütlenmeleri, TİS ve GREVhaklarının tanınması, bu örgütlerin eğitim-öğretim ve bilim alanındakiilerlemelere katkıda bulunabilecek bir güç olarak değerlendirilmeleri ve diğerbileşenlerle birlikte üniversitenin genel politikalarının belirlenmesinde veuygulanmasında yer almalar sağlanmalıdır.
*****
Üniversite Bileşenlerinin Ortak İstemleri
-Eğitim ve yükseköğretimin bütçedenaldığı pay %30 oranında arttırılmalı, Üniversitelerin ekonomik sorunlarıivedilikle çözülmelidir.
-Sorunlara kaynaklık yapan YÖK sistemi, Anayasa ve 2547 Sayılı yasadeğiştirilerek demokratik temelde yeniden düzenlenmelidir.
-Yükseköğretimin herkesin için ulaşılmasıgereken bir hak olduğu kabulünden yola çıkarak; harç, ikinci öğretim ücreti vehizmetlerin taşeronlaştırılması uygulamasına son verilmelidir.
-Araştırmagörevlilerinin iş güvenceli çalışmasını engelleyen 2547 Sayılı yasa değiştirilmeli,araştırma görevlileri iş güvenceli çalışma statüsüne geçirilmelidir. Yeni yasa taslağında yer alan ”sözleşmeliöğretim üyesi” çalıştırma yöntemi önermesi geri çekilmelidir.
-Üniversite çalışanlarının tamamı“üniversite personel yasası” kapsamınaalınmalı, akademik yükselmelerin ve özlük haklarının önündeki engellerkaldırılmalıdır.
-Üniversitelerdekiakademik ve idari personel açıkları tespit edilmeli, üniversitelerin gereksinimduyduğu personel sayısı oranında istihdam sağlanmalıdır.
-ARGE için ayrılan fonlararttırılmalı, üniversite için gerekli her türlü araç-gereç zaman geçirilmedenkarşılanmalıdır.
-Üniversitenin tümbileşenleri(akademik, idari personel ve öğrenciler)aşağıdan yukarıya doğru seçimve sürekli katılım ilkesi çerçevesinde karar süreçlerine katılmalıdır.
-Üniversitelerde asistanlıkkurumu yeniden getirilmeli, öğretim üyeliğinin esas kaynağınadönüştürülmelidir. Akademik unvan grupları arasındaki ücret makasları daraltılmalıve ücretler yükseltilmelidir.
-Üniversitelerin kendini değerlendirme yetenekleri geliştirilmeli,akademik yükselmelerde nesnellik ve kişilerin özlük haklarına saygı esasolmalıdır.
-Üniversite içi işleyiştekadrolaşmaya dayalı atamalar değil, liyakat esasına göre seçimleri esas alangörevlendirmeler yapılmalıdır.
-Muhalifüniversite öğretim üye ve elemanları ile öğrencilere yönelik sürmekte olan linçkampanyaları ile “sürek avı” tarzı tutumlar terk edilmeli,başlatılan soruşturmalarsona erdirilmelidir.
Türkiye’nin Yükseköğretim Sistemine İlişkinBazı Verileri Diğer Ülkelerle Kıyaslama.
Eğitim veyükseköğretim alanına yapılan toplam kamu harcamalarının GSYİH ’ye oranınınülkelere göre karşılaştırmasına bakıldığında; gelişmiş ve gelişmekte olan.Ülkeler sıralamasında Türkiye’nin çok altlarda yer aldığını söyleyebiliriz.Benzer sonuçlara PİSA ve dünyanın ilk 500 üniversitesi sıralamalarında darastlamak mümkündür. Aslında tüm sonuçlar, bu alanların on yıllardır ihmale uğratıldığını,önemsenmediğini göstermektedir,
Aynı sonuçları, eğitim veyükseköğretimde öğrenci başına yapılan harcamalarda görmek olanaklıdır.Tablolarda verilen rakamlar diğer ülkeler için önceki yılları, Türkiye için2011 yılının bütçesinde öngörülen rakamları içermektedir. Aşağıdaki tabloeğitime ve yükseköğretime gayri safimilli hâsıladan ayrılan payı göstermektedir.
ÜlkelerinGSMH Eğitime ve Yükseköğretime Ayırdıkları Paylar
Eğitim Yükseköğretim
Ülkenin Adı
%
%
Almanya
4,55
1,05
ABD
5,00
1,11
Danimarka
6,50
1,37
Fransa
5,85
1,00
İtalya
4,55
0,77
Kore
3,53
0,30
Birleşik Krallık
4,75
1,83
İsveç
6,60
1,65
Türkiye
2,80
0,95
YükseköğretimdeÖğrenci Başına Yapılan Yıllık Harcama ($)
Ülkenin Adı
Yapılan Harcama
Ülkenin Adı
Yapılan Harcama
ABD
17466
İsveç
12981
Avustralya
11240
Japonya
10157
İsrail
10132
Almanya
9466
Şili
8775
Birleşik Krallık
8160
Malezya
7793
Fransa
7177
Finlandiya
7145
Kora
6844
Portekiz
6073
İtalya
5977
Hollanda
6066
Meksika
4519
İspanya
5166
Türkiye
3550
Bir Öğretim Üyesine/Elemanına Düşen Öğrenci Sayısı
Ülkenin Adı
Lisans
Ön Lisans
Ülkenin Adı
Lisans
Ön Lisans
Almanya
5
5
Avusturya
9
8
Belçika
10
10
Japonya
10
9
Hollanda
14
14
Singapur
12
17
ABD
14
21
İngiltere
14
20
Yunanistan
16
14
Norveç
17
27
İrlanda
19
16
Kore
20
24
Türkiye
19
71
Portekiz
20
18
Macaristan
23
11
Kanada
23
11
Not, Veriler OECD’nin 2010Raporuna dayanmaktadır.
Toparlayacak olursak, metin üniversiteye ilişkin yasa değişikliklerininve üniversite bütçesinin görüşülmesinin gündemde olduğu bu günlerdetartışmalara temel ve evrensel olan ilkeler çerçevesinde katılmayı amaçlamaktadır.Son yıllarda üniversite sayısında ve bütçesinde artışların olması önemlidir.Ancak öğrenci sayısındaki artış ve yeni açılan üniversitelerin alt yapı ve inşatyatırımları düşünüldüğünde ayrılan bütçelerin yetmeyeceğini söylemekolanaklıdır. Niceliksel artışların niteliksel dönüşümlere uğratılabilmesi için araştırma,geliştirmeye ve diğer bilimsel çalışmalara da kaynak ayrılması gerekecektir.
YÖK’ün tartışmaya açtığı “girişimci üniversite” ve “mütevelli heyeti”yönetim modelli üniversite 2547 sayılı yasanın öngördüğü üniversite modelininde gerisine düşen bir üniversite sistemi yaşatacaktır. Bu nedenle yeni yasadüzenlemesi üniversiteyi iktidarların, dinin ve sermayenin çıkarlarınayedeklemekten uzaklaştırmalıdır. Gerçek anlamda bilimin özgürce yapıldığı,üniversitenin ifade edilen yapılar ve diğer vesayetçi kurumlar karşısındaözerkleştiği, kendi iç hayatında doğrudan demokrasinin işleyiş olarakbenimsendiği bir içerikle düzenlenmelidir.
ALAADDİNDİNÇER/Eğitimci
