ÖĞRETMEN OKULLARININ 169 YILLIK KURULUŞ TARİHÇESİ

Açılacak ve çağdaş eğitim yapacak  batı modeli okullara ihtiyaç duyulmuş ve  bu anlayışa uygun 16 Mart 1848’de Dârülmuallimîn adlı öğretmen yetiştiren bir okul açılmıştır. Bu tarih öğretmen okullarının kuruluş yılı olarak kabul edilir.

Dârülmuallimîn zaman içinde  ilkokul, ortaokul ve liselere öğretmen yetiştiren “Dârülmuallimîn-i Âliye” okulu olmuştur.  1891 yılında bu kurumun içinde yer alan ‘Âli’ kısmı lise düzeyindeki okullar olan öğretmen yetiştiren Yüksek Öğretmen Okullarının  çekirdeğini oluşturmuştur.

1950’li yıllarında var olan elli iki öğretmen okulundan  yirmi biri Köy Enstitülerinin devamı niteliğinde olup tüm ülkenin köy çocuklarına okumada fırsat eşitliği sağlamak, bu okulların ışığından ülkenin tüm köylerini aydınlatmak amacı ile tüm ülkeye eşit aralıklarla serpiştirilerek kurulmuştur. Kapatılan Köy Enstitülerinin yerlerinde açılan altı yıllık ilköğretmen okullarında Köy Enstitülerinde uygulanan eğitim ortamına yakın bir uygulama yapılmıştır.

Cumhuriyet döneminden 1960’lı yılların sonlarına kadar özellikle köy çocuklarının okuması için uygun bir seçenek olmuş, Cumhuriyetle çatışan hiçbir ideoloji ve tarikat gölgesine yer verilmeyen yatılı okul ortamında verilen eğitimle, Atatürk ilkeleri ve Cumhuriyetin erdemleri işlenmiş, yurtseverlik duygusu aşılanmıştır.

1989-1990 yıllarında öğretmen okulları öğretmen lisesine dönüşmüş, bu okulu bitirenler iki yıllık eğitim enstitülerini bitirerek sınıf öğretmeni olmuş, daha sonra iki yıllık bu okullarla üç yıllık eğitim enstitüleri kapatılarak üniversitelere bağlanmış ve dört yıllık okullar haline dönüştürülmüştür.

Cumhuriyetten önceki yapısı ile devralınan Dârülmuallimin-i Âliye’nin 16 Ağustos 1934 tarihinde  Yüksek Muallim Mektebi’nin adı Arapça kökenli sözcükler değiştirilerek  Yüksek Öğretmen Okulu olarak isimlendirilmiştir. Bu Okul  sınavla öğrenci alan bir-kaç okuldan biri olmuş ve ülkeye çok değerli bilim adamları kazandırmıştır.

 Yüksek Öğretmen Okulu 12 Haziran 1946 tarihinde çıkarılan üniversiteler yasası ile bazı sıkıntılar yaşamış ve bir öğrenci yurduna dönüşme sürecine girmiştir. 1949-1950 yılı başında okulun kapatılmış, ancak iki yıl sonra 1 Mart 1951’de Çapa’daki binada eğitime yeniden başlamıştır.

Bakan Tevfik İleri’nin kendisine sunulan Yüksek Öğretmen Okulu modelinden  “vatandaş bizden aynı zamanda essah öğretmen istiyor” diyerek etkilenmesi sonucunda  1959 yılında yeni projeyi yürürlüğe konması kararlaştırılmış ve Ankara Yüksek Öğretmen Okulu fiilen açılmıştır.

O dönemde Amerikalıların engel olmaya çalışmalarına karşın okul ilk mezunlarını 1962-1963 yılında verir mezun olan kırk dokuz kişiden yarıya yakını üniversitede asistan olarak kalmış, bu başarı ikinci-üçüncü yılda da sürmüş, okul mezunları üniversite yetkililerinin gözdeleri ve üniversitelerin akademisyen kaynağı olmuştur.

1960’lı yılların ortalarında, nicelik sorununun yol açtığı sorunlara ek olarak okullara siyasi ortamın girmesi ile Yüksek Öğretmen Okulları bir bakıma bozulmanın işaretlerini vermiş, 1968 olayları Yüksek Öğretmen Okullarında tartışma ile başlayan gerginlikler zamanla kavgalara dönüşmüş, yatılı olan okulda farklı düşüncedeki öğrencilerin kalması zorlaştırmıştır.

1974-1975 öğretim yılından başlayarak hazırlık sınıfı uygulamasına son verilmiş ve  1975-1976 yılından itibaren Yüksek Öğretmen Okullarına üniversite sınavını kazanan lise mezunları arasından sınavla öğrenci almaya başlanmıştır. Siyaset bulaştırılan, sonra kaynağı kurutulan Yüksek Öğretmen Okulları  18 Temmuz 1978 tarihinde kapatılmıştır.

Bu karar 130 yıllık görkemli bir geçmişi olan tarihi kurumun sonu olmuş, köy çocuklarının Yüksek Öğretmen Okulları ile ilişkilendirilmesinin sonu olmuş, “ülkeye essah öğretmenlerin yetiştirilmesi fırsatı” kaybolmuş, kaynağın başka merkezlere yönelmesine de fırsat sağlamıştır.

Tabii ki bunu sosyal, kültürel ve siyasal sebeplerlerin bu uygulamalardaki etkisini göz ardı etmemek lazım. Ancak, yapılan bu uygulamalar ile köyden, kentten, ilkokuldan gelen ve öğretmen olmak amacı ve ülküsü ile gelen öğrencilerin önü kesilmiş, öğretmen yetiştiren kaynak kurutulmuş, öğretmen yetiştiren ocaklar ortadan kalkmıştır. Ama günün şartlarına uygun öğretmen yetiştiren bir ocağın da yeniden faaliyete geçirilmesinin ülke ve millet için yararlı ve yerinde bir uygulama olacağı düşüncesi ile Öğretmen Okullarının 169. Kuruluş Yıldönümünü kutluyorum.

Metin ÇANGA
Emekli Maarif Müfettişi