Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi, Betam, Yrd. Doç. Dr. Gökçe Uysal, Araştırma Görevlisi Melike Kökkızıl ve Araştırma Görevlisi Selin Köksal tarafından hazırlanan “HER ÜÇ GENÇTEN BİRİ EĞİTİMİNE DEVAM ETMİYOR” başlıklı araştırma notunu yayınladı.
2013 ve 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi verileri kullanılarak hazırlanan bu araştırma notunda Türkiye'de 15-19 yaş aralığındaki gençlerin eğitim durumları değerlendirilmiş
15-19 yaş arasında yaklaşık 2 milyon 175 genç eğitime devam etmiyor
Türkiye'de nüfusun önemli bir kısmı gençlerden oluşmaktadır. Toplam nüfusun yaklaşık dörtte biri 15-29 yaş arasında, yüzde 8,1'i 15-19 yaş arasındadır. Genç nüfusun görece yoğun olması ekonomik dönüşümler için önemli bir fırsattır. Zira emek verimliliği gençlerin beşeri sermaye birikimlerine paralel olarak artacaktır. Dolayısıyla gençlerin beşeri sermaye stokları ekonomik büyüme ve kalkınma açısından göz ardı edilemeyecek kadar değerlidir.
Bu araştırma notunda, TÜİK tarafından yayınlanan 2013 ve 2014 yılları Hanehalkı İşgücü Anketleri (HİA) mikro veri setleri kullanılarak 15-19 yaş grubundaki gençlerin beşeri sermayesinin temelini oluşturan eğitim durumları incelenmiştir. HİA’da hanedeki bireylere bir eğitim kurumuna devam edip etmedikleri ve en son bitirdikleri eğitim kurumu sorulmuştur. Dolayısıyla bireyler eğitim kurumlarına kayıtlı olma durumlarını değil, eğitim kurumuna devam etme durumlarını beyan etmektedir. Buna karşılık Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) istatistikleri eğitim kurumlarına kayıtlı olma durumunu takip etmektedir. Soruların yapısı nedeniyle HİA istatistikleri ile MEB istatistiklerini
HİA verilerine göre 2014 yılında 15-19 yaş grubundaki gençlerin yüzde 65,3’ü eğitim hayatlarına devam etmektedir. Yaklaşık 1 milyon 81 bin genç kadın ve 1 milyon 95 bin genç erkek olmak üzere toplam 2 milyon 176 bin genç eğitimine devam etmemektedir. Başka bir deyişle, genç nüfusun üçte birinden fazlası eğitim yatırımlarına yoğunlaşması gerektiği bu yaşlarda okula devam etmemektedir. 2013 yılı verileri ile karşılaştırıldığ
Tablo : Eğitime devam durumu
|
|
Erkek |
Erkek (%) |
Kadın |
Kadın (%) |
Toplam |
Toplam (%) |
2014 |
Devam ediyor |
2.136.637 |
66,1 |
1.956.494 |
64,4 |
4.093.132 |
65,3 |
Devam etmiyor |
1.094.848 |
33,9 |
1.081.670 |
35,6 |
2.176.517 |
34,7 |
|
2013 |
Devam ediyor |
2.115.677 |
66,2 |
1.923.165 |
63,3 |
4.038.842 |
64,8 |
Devam etmiyor |
1.078.933 |
33,8 |
1.114.027 |
36,7 |
2.192.961 |
35,2 |
Kaynak: 2013 ve 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Setleri, TÜİK; Betam
Eğitime devam etmeyenlerin yarısından fazlası ilköğretim mezunu
Halihazırda bir eğitim kurumuna devam etmediğini belirten gençlerin tekrar örgün eğitim sistemine dönerken çeşitli zorluklarla karşılaştığı bilinmektedir. Dolayısıyla okula gitmeyen gençlerin eğitim seviyesi hem kendi beşeri sermayeleri hem de genel olarak işgücü verimliliği açısından önemlidir. Tablo 'de okula devam etmeyen gençlerin eğitim durumları verilmiştir.
Tablo: Okula kayıtlı olmayanların en son mezun olduğu okul
|
|
Erkek |
Kadın |
Toplam |
|||
|
|
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Kişi sayısı |
Payı (%) |
2014 |
Herhangi bir okulu bitirmeyen |
133.933 |
12,2 |
262.324 |
24,3 |
396.257 |
18,2 |
İlköğretim |
673.643 |
61,5 |
532.116 |
49,2 |
1.205.759 |
55,4 |
|
Genel lise |
152.454 |
13,9 |
171.516 |
15,9 |
323.970 |
14,9 |
|
Meslekî veya teknik lise |
132.210 |
12,1 |
111.136 |
10,3 |
243.346 |
11,2 |
|
Yüksekokul ve üzeri |
2.608 |
0,2 |
4.578 |
0,4 |
7.186 |
0,3 |
|
Toplam |
1.094.848 |
100,0 |
1.081.670 |
100,0 |
2.176.517 |
100,0 |
|
2013 |
Herhangi bir okulu bitirmeyen |
141.709 |
13,1 |
257.111 |
23,1 |
398.820 |
18,2 |
İlköğretim |
674.159 |
62,5 |
594.389 |
53,4 |
1.268.548 |
57,9 |
|
Genel lise |
155.510 |
14,4 |
160.932 |
14,5 |
316.442 |
14,4 |
|
Meslekî veya teknik lise |
105.830 |
9,8 |
98.288 |
8,8 |
204.118 |
9,3 |
|
Yüksekokul ve üzeri |
1.726 |
0,2 |
3.307 |
0,3 |
5.033 |
0,2 |
|
Toplam |
1.078.933 |
100,0 |
1.114.027 |
100,0 |
2.192.961 |
100,0 |
Kaynak: 2013 ve 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Setleri, TÜİK; Betam
15-19 yaş arasında eğitime devam etmeyen 262 bin genç kadın ve 133 bin genç erkek (toplam 396 bin genç) herhangi bir okuldan mezundan olmadığını belirtmiştir. İlköğretim seviyesini bitirdiğini söyleyen ise 532 bin genç kadın, 673 bin genç erkek (toplam 1 milyon 205 bin genç) bulunmaktadır. Dolayısıyla 15-19 yaş grubunun yüzde 73,6’sı, başka bir deyişle yaklaşık 1,6 milyonu aşkın genç en fazla ilköğretim mezunu olarak eğitimlerine devam etmeyi bırakmıştır. Yine aynı yaş grubunda toplam 323 bin genç genel lise, 243 bin genç ise meslek ya da teknik lise mezunudur. Bu yaş grubundaki gençlerin sadece yüzde 0,3’ü (yaklaşık 7 bin 200 genç) yüksekokul ya da üzerini tamamladığını söylemiştir.
2013’den 2014’e okula devam etmeyen 15-19 yaş arasında gençlerin eğitim seviyelerinde küçük iyileşmeler görülmektedir. Herhangi bir eğitim kurumunu bitirmeyen gençlerin sayısı 2013’de 399 binden 2013’te 396 bine gerilemiştir. İlköğretim mezunlarının sayısı ise 1 milyon 269 binden 1 milyon 205 bine düşmüştür. Buna karşılık lise ve üzeri seviyede eğitimini bırakmış gençlerin sayısında artış vardır. 2013 yılında herhangi bir okula kayıt olmayan gençlerden 316 bini lise mezunuyken, 2014 yılını bu sayı 324 bine çıkmıştır. Mesleki ve teknik lise mezunlarının sayısında da 204 binden 243 bine önemli bir artış kaydedilmiştir. Böylelikle eğitimine devam etmeyenler arasında en az lise mezunlarının payı yüzde 23,9’dan 26,4’e yükselmiştir. Buna rağmen eğitimine devam etmeyen gençlerin beşeri sermayeleri halen çok düşüktür. Bu gençlerin eğitim hayatına dönmeleri sadece zorunlu eğitim yılını artırmakla çözülemeyecek bir sorundur. Türkiye ileride yüksek verimlilik seviyesine sahip bir işgücü istiyorsa okula dönmesi nispeten kolay olan bu yaş grubundaki gençleri eğitim sistemine dahil etmenin yollarını aramalıdır.
Yaklaşık 900 bin genç ne eğitimde ne de işgücünde
Tablo'da 15-19 yaş grubundaki gençlerin okul devam etme ve işgücü durumları özetlenmektedir. 2014 yılında bu yaş grubunda 897 bin gencin ne eğitimine devam etmekte ne de işgücü piyasasına girmektedir. Toplumsal cinsiyet ayrımında incelendiğinde yaklaşık 655 bin genç kadının ve 241 bin genç erkeğin ne işgücüne katıldığı ne de eğitimine devam ettiği görülmektedir. Bu sayılara göre ne eğitimde ne de işgücünde olmama sorunu genç kadınlar için daha ciddi boyuttadır. 2013 yılından 2014 yılına ne okulda ne işgücünde olan genç kadınların payında yüzde 10,3’ten yüzde 9,8’e kısıtlı bir azalma kaydedilmiştir.
Tablo: Gençlerin eğitim ve işgücüne katılım durumu
|
|
Erkek |
Kadın |
||
|
|
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Kişi sayısı |
Payı (%) |
2014 |
İşgücünde değil ve okula devam etmiyor |
241.581 |
7,5 |
655.399 |
21,6 |
İşgücünde ve okula devam etmiyor |
726.430 |
22,5 |
298.316 |
9,8 |
|
İşgücünde değil ve okula devam ediyor |
1.768.204 |
54,7 |
1.863.674 |
61,3 |
|
İşgücünde ve okula devam ediyor |
495.271 |
15,3 |
220.776 |
7,3 |
|
Toplam |
3.231.485 |
100,0 |
3.038.164 |
100,0 |
|
2013 |
İşgücünde değil ve okula devam etmiyor |
259.915 |
8,1 |
688.417 |
22,7 |
İşgücünde ve okula devam etmiyor |
703.964 |
22,0 |
312.219 |
10,3 |
|
İşgücünde değil ve okula devam ediyor |
1.807.774 |
56,6 |
1.843.766 |
60,7 |
|
İşgücünde ve okula devam ediyor |
422.957 |
13,2 |
192.792 |
6,4 |
|
Toplam |
3.194.610 |
100,0 |
3.037.193 |
100,0 |
Kaynak: 2013 ve 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Setleri, TÜİK; Betam
İşgücünde olmayan ve okula devam eden genç erkeklerin oranı yüzde 56,6’dan yüzde 54,6’ya düşmüştür. Buna karşılık, işgücünde olan ve okula kayıtlı olmayan genç erkeklerin payı ise yüzde 22’den yüzde 22.5’e yükselmiştir. Hem eğitimde hem de işgücünde olan genç erkeklerin oranı ise geçen seneye göre 2 yüzde puan artmıştır. Aynı durumdaki genç kadınların payı da 1 yüzde puan kadar artmıştır. Hem işgücünde hem okulda olan gençlerin oranındaki artış mesleki ve teknik liselere devam eden gençlerin oranındaki artışa bağlı olabilir.
Tablo ’teki veriler dikkate alındığında, 2014 yılında 15-19 yaş arasında ne okulda ne de işgücünde olan gençlerin oranı yüzde 14,3 olarak hesaplanmıştır. Atıl kalmış bu grubun eğitim seviyeleri kadar sosyal olarak dışlanmış olup olmadıkları da incelenmelidir. Genç kadın nüfusunun dörtte birinin iktisadi hayatın ve eğitim hayatının dışında olduğu dikkat çekicidir. Kadınların işgücüne katılım kararlarında eğitim düzeyi, evlilik durumları, çocuk sahipliği önemli belirleyicilerde
Tablo: Okula gitmeyen gençlerin işgücü durumu ve işsizlik oranları
|
Erkek |
Kadın |
Toplam |
İşgücüne katılım oranı(%) |
75,0 |
31,3 |
53,3 |
İşsizlik oranı (%) |
19,1 |
17,0 |
18,5 |
Kaynak: 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, TÜİK; Betam
İş aramayan genç kadınların büyük çoğunluğu ev işleri ve çocuk-yaşlı bakımıyla meşgul
Okula devam etmeyen ve işgücü piyasasında yer almayan gençlerin iş aramama nedenleri üzerine verdikleri cevaplar cinsiyetlere göre Tablo 'te verilmiştir.2 Erkeklerin yüzde 33,1'u daha önce çok iş aradığını ancak bulamadığını veya yeteneklerine uygun bir iş olmadığını düşündükleri için iş aramaktan vazgeçtiklerini, yani ümidi kırık olduklarını belirtmiştir. Kadınlar arasında benzer sıkıntı çekenlerin oranı ise yüzde 3,3’tür. Ümidi olmadığı için iş aramaktan vazgeçmiş yaklaşık 80 bin genç erkek, 21 bin genç kadın bulunmaktadır.
Tablo: Eğitime devam etmeyen ve işgücüne dahil olmayanların iş aramama nedenleri
|
Erkek |
Kadın |
||
|
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Kişi sayısı |
Payı (%) |
İş buldu, başlamak için bekliyor |
9.734 |
4,0 |
6.433 |
1,0 |
Ümidi kırık |
79.915 |
33,1 |
21.542 |
3,3 |
Eğitim öğretimine devam ediyor |
53.702 |
22,3 |
57.955 |
8,8 |
Ev işleriyle meşgul veya ailedeki çocuklara/bakıma muhtaç yetişkinlere bakıyor |
145 |
0,1 |
506.063 |
77,2 |
Diğer ailevi veya kişisel nedenler |
47.128 |
19,5 |
32.053 |
4,9 |
Engelli veya hasta |
42.559 |
17,6 |
29.270 |
4,5 |
Diğer |
7.989 |
3,3 |
1.927 |
0,3 |
Toplam |
241.173 |
100,0 |
655.241 |
100,0 |
Kaynak: 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, TÜİK; Betam
İş piyasasına dair ümidi kırılan gençlerin cinsiyet ayrımında eğitim seviyeleri Tablo ’da gösterilmektedir
Tablo: Ümidi kırıkların en son mezun oldukları okul
|
Erkek |
Kadın |
Toplam |
|||
|
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Kişi sayısı |
Payı (%) |
Bir okul bitirmeyen |
13.590 |
13,4 |
5.041 |
14,3 |
18.631 |
13,6 |
İlköğretim |
75.806 |
74,5 |
24.336 |
68,9 |
100.142 |
73,1 |
Genel lise |
5.852 |
5,8 |
3.503 |
9,9 |
9.355 |
6,8 |
Mesleki veya teknik lise |
5.720 |
5,6 |
2.224 |
6,3 |
7.944 |
5,8 |
Yüksekokul |
752 |
0,7 |
234 |
0,7 |
986 |
0,7 |
Toplam |
101.720 |
100,0 |
35.337 |
100,0 |
137.057 |
100,0 |
Kaynak: 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, TÜİK; Betam
Tablo 'teki veriler genç kadınların işgücü piyasasından uzak durmasında toplumsal cinsiyet rollerine bağlı geleneksel iş bölümünün ne kadar etkili olduğunu göstermektedir. Tablo ’e göre, ev işleriyle meşgul olmaktan veya ailedeki çocuklara veya bakıma muhtaç yetişkinlere bakmaktan dolayı iş aramadıklarını belirten genç kadınların oranının yüzde 73,1 olduğu görülmektedir. Bu oran 2013 yılına kıyasla küçük bir düşüş gösterse de (1,1 puan), geleneksel cinsiyet rollerinin toplumun genelinde yerleşik olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır. Özetle, okula devam etmeyen ve işgücü piyasasında olmayan her dört kadından üçünün ev işleri veya ailevi sorumluluklar gibi gerekçelerle işgücü piyasasına girmedikleri görülmektedir.
Doğu ve Batı bölgeleri arasındaki uçurum devam ediyor
Hemen her istatistikte olduğu gibi okula devam oranlarında da Türkiye'deki bölgeler arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. 2014 yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde eğitime devam etme oranı yüzde 50,8'da iken Batı Marmara'da bu oran yüzde 73,2'e ulaşmıştır. Diğer bir deyişle, Doğu bölgelerindeki gençlerin yaklaşık yarısı okula devam ediyor iken Batı bölgelerinde her dört çocuktan üçünün okula devam ettiği görülmektedir.
Türkiye genelinde okula devam etme oranı 2013'te yüzde 64,8 iken 2013'te yüzde 65,3'e yükselmiştir. Okula devam oranı en yüksek olan bölge ile en düşük olan bölge arasındaki fark 2013 yılında 22,7 yüzde puan iken 2014 yılında 22,4 yüzde puana düşmüştür. Bölgesel ayrımda eğitime devam oranları incelendiğinde, bazı bölgelerde artış, bazı bölgelerde ise azalma gözlenmiştir. Tablo ’ye göre, en fazla artış Orta Anadolu Bölgesi'nde (4,4 puan), en fazla düşüş ise İstanbul Bölgesi’nde (2,3 puan) gözlemlenmiştir. Sırasıyla en düşük ve en yüksek eğitime devam oranlarına sahip Güneydoğu Anadolu ve Batı Marmara bölgeleri, 2013 yılına kıyasla azalma göstermişlerdir. İstanbul’da eğitimine devam edenlerin payının yüzde 70,8’den yüzde 68,5’e gerilemiştir. 2,3 yüzde puana tekabül eden bu azalma kaygı vericidir.
Sonuç olarak, her ne kadar Türkiye genelinde geçen seneye kıyasla okula devam etme oranında artış görülse de, bölgesel oranlardaki dalgalanmalar göze çarpmaktadır. Dolayısıyla, mevcut eğitim politikalarının okula devam etme oranındaki bölgesel farklılıkları azaltmada yetersiz kaldığı göze çarpmaktadır.
Tablo: Bölgesel ayrımda eğitime devam
|
2013 (%) |
2014 (%) |
Fark (% puan) |
Güneydoğu Anadolu |
51,0 |
50,8 |
-0,2 |
Ortadoğu Anadolu |
52,3 |
54,3 |
1,9 |
Kuzeydoğu Anadolu |
52,8 |
52,5 |
-0,3 |
Orta Anadolu |
65,2 |
69,6 |
4,4 |
Akdeniz |
66,0 |
66,7 |
0,7 |
Batı Karadeniz |
66,3 |
69,1 |
2,8 |
Ege |
68,3 |
68,7 |
0,5 |
Doğu Karadeniz |
70,5 |
74,0 |
3,5 |
Batı Anadolu |
70,7 |
72,0 |
1,3 |
İstanbul |
70,8 |
68,5 |
-2,3 |
Doğu Marmara |
72,4 |
73,5 |
1,1 |
Batı Marmara |
73,7 |
73,2 |
-0,6 |
Türkiye ortalaması |
64,8 |
65,3 |
0,5 |
Kaynak: 2013 ve 2014 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Setleri, TÜİK; Betam
Ek 1 Eğitime devam etmeyen ve işgücüne dahil olmayanların iş aramama nedenleri, 2013
İş aramama nedenleri |
Erkek |
Erkek (%) |
Kadın |
Kadın(%) |
İş buldu başlamak için bekliyor |
4.752 |
1,8 |
3.749 |
0,6 |
Ümidi kırık |
72.108 |
27,9 |
17.737 |
2,6 |
Eğitim/öğretimin |
61.747 |
23,9 |
62.766 |
9,1 |
Ev işleriyle meşgul ya da ailedeki çocuklara/bakıma muhtaç yetişkinlere bakıyor |
452 |
0,2 |
509.698 |
74,2 |
Diğer ailevi ve kişisel nedenler |
45.319 |
17,5 |
41.737 |
6,1 |
Engelli veya hasta |
44.896 |
17,3 |
37.546 |
5,5 |
Diğer |
29.638 |
11,5 |
13.671 |
2,0 |
Toplam |
258.912 |
100 |
686.903 |
100 |
Kaynak: 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, TÜİK; Betam
Ek 2 Ümidi kırıkların en son mezun oldukları okullar, 2013
|
Erkek |
Erkek(%) |
Kadın |
Kadın(%) |
Toplam |
Toplam(%) |
Herhangi bir eğitim kurumundan mezun olmayanlar |
14.616 |
17,3 |
3.779 |
17,2 |
18.395 |
17,3 |
İlköğretim (8 yıl) |
63.109 |
74,6 |
14.714 |
67,1 |
77.823 |
73,1 |
Genel lise |
4.617 |
5,5 |
2.401 |
11,0 |
7.018 |
6,6 |
Mesleki veya teknik lise |
2.239 |
2,7 |
1.032 |
4,7 |
3.271 |
3,1 |
Toplam |
84.581 |
100 |
21.926 |
100 |
106.507 |
100 |
Kaynak: 2013 Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, TÜİK; Betam