COVID-19 PANDEMİSİNİN ÜÇÜNCÜ DALGASINDA ÜNİVERSİTE KAMPÜSLERİNDE SALGIN YÖNETİMİ TEDBİRLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Giriş
COVID-19 pandemisi ile birlikte üniversite kampüslerinin aniden kapanması ve hızla çevrimiçi eğitime geçiş, tüm dünyada öğrenme ve öğretim süreçlerini alt üst etmiştir. Özellikle bu süreçte dezavantajlı gruplar (düşük gelirli öğrenciler, kadınlar, kırsal alanda yaşayanlar, dijital yoksunluk yaşayanlar) daha çok etkilenmiş ve birçok kesim açısından mevcut eşitsizlikleri derinleşmiştir. Diğer yandan uzaktan eğitimin, hedeflenen “öğrenme çıktılarına” erişimi güçleştirmesi ve öğrencilerde akademik kültürlenmeyi başaramaması nedeniyle, 2020-2021 öğretim yılında öğrencilerin kampüs alanlarına yeniden dönüşü sendikamız tarafından olumlu bir durum olarak değerlendirilmiştir.
Ancak üniversite yerleşkeleri, toplu halde bir arada bulunmaları ve uzun saatlere boyunca ortak mekanları kullanmaları nedeniyle pandemi yönetimi açısından en riskli ortamlar arasında değerlendirilebilir. Diğer yandan genç gruplarda risk algısının düşük olması ve kuralları ihlal eğilimi pandemi yönetimini güçleştirebilmektedir. Bu gerekçelerle üniversite kampüslerinde pandemi yönetimi ile ilgili açık kurallar oluşturulması, uygulanması ve denetlenmesi daha da önemli hale gelmektedir. Bununla birlikte üniversite yönetimleri dezenfeksiyon, bilgi paylaşımı, vaka yönetimi gibi başlıklar üzerinde önemle durulmalıdır.
Kampüs alanlarında üniversite çalışanları ve öğrencilerin sağlığını korumak, toplum sağlığını korumak açısından da önemlidir. Üniversite öğrencileri, hareketliliği ve sosyalleşmesi güçlü olan en dinamik gruplar arasındadır. Genç gruplar kendileri semptom vermese ya da hastalığı hafif belirtiler ile atlatsalar bile, “süper taşıyıcı” olarak toplumun diğer kesimlerini risk altında bırakabilmektedirler. Bu nedenle kampüs alanlarında salgın yönetimi toplumun bütünü açısından da önemlidir.
Ancak sahadan gelen bilgiler üniversite kampüslerinde salgın yönetimi ile ilgili önemli sorunlar olduğuna işaret etmektedir. Dolayısıyla sorunu daha açık tanımlayabilmek için Eğitim Sen Yükseköğretim Bürosu (YÖB) tarafından gerçekleştirilen bu çalışmanın amacı; COVID-19 pandemisinin üçüncü dalgasını yaşadığımız bugünlerde, üniversite kampüslerinde salgın yönetimi uygulamalarını değerlendirerek, sorunların görünür kılınmasını sağlamak ve üniversite yönetimlerini tedbir almaya zorlamaktır.
Yöntem
Sendikamız Yükseköğretim Bürosu, salgının şiddetlenmesi ile birlikte üniversite kampüslerinde hak temelli yaşamı savunabilmek ve üniversite bileşenlerinin (çalışanlar ve öğrenciler) bu süreçte yaşadığı güçlükleri görünür kılabilmek için üniversite kampüslerinde pandemi yönetimi tedbirlerinin değerlendirilmesine karara verilmiştir. Sağlık alanında uzman bir YÖB üyemiz tarafından 19 sorudan oluşan bir anket formu oluşturulmuş ve YÖB üyelerinin görüşlerine sunulduktan sonra, doldurulmak üzere sendikamız Üniversite Temsilciler Kurulu (ÜTK) üyelerine iletilmiştir. ÜTK temsilcilerinden, üniversite kampüslerinde salgın yönetimine ilişkin uygulamaları değerlendirirken, 2021-2022 öğretim yılı güz dönemindeki uygulamaları göz önünde bulundurmaları istenmiştir.
30 Kasım- 6 Aralık 2021 tarihleri arasında, farklı üniversitelerde görev yapan 37 ÜTK temsilcisinden elde edilen veriler SPSS veri tabanına aktarılmış ve tanımlayıcı istatistikler kullanılarak analiz edilmiştir. Dolayısıyla bu çalışmada elde edilen veriler Türkiye’nin farklı bölgelerinde yer alan 37 kamu üniversitesini (toplam kamu üniversite sayısının %30’u) kapsamaktadır.
Bulgular
37 üniversite temsilcimizden elde edilen verilere göre, 2020-2021 öğretim yılı güz döneminde üniversite kampüslerinde pandemi yönetimi ile ilgili pratikler ve düzenlemeler aşağıda yer almaktadır.
Tablo 1. Üniversitelerin Bulunduğu Bölge ve Uyguladıkları Öğretim Yöntemi
|
Üniversitelerin Bölgesel Dağılımı |
Sayı |
Yüzde |
|
Karadeniz Ege Marmara Güneydoğu İç Anadolu Akdeniz Doğu Anadolu |
8 7 10 3 4 2 3 |
22,9 20,0 28,6 8,6 8,6 5,7 5,7 |
|
Güz Yarıyılında Uygulanan Öğretim Yöntemi Yüz yüze Hibrit |
5 32 |
13.5 86.5 |
|
Total |
37 |
100.0 |
Tablo 1’de üniversitelerin bölgesel dağılımı ve güz döneminde uyguladıkları öğrenme yöntemlerine yer verilmiştir. Buna göre bölgesel temsiliyetin dikkate alındığı görülen çalışmada, sadece 5 üniversitede yüz yüze eğitim uygulandığı, çoğunlukla %40’ı uzaktan olmak üzere hibrit eğitimi sürdürdükleri görülmektedir.
Tablo 2 . Üniversitelerde Pandemi Yönetimi Açısından Alınan Fiziki Önlemlerin Değerlendirilmesi
|
|
Sayı |
Yüzde |
|
Üniversitelerde Pandemi Kurallarının En Çok İhlal Edildiği Alanlar* Yemekhaneler Kantinler Derslikler Otobüs Durakları Koridorlar Toplantı Salonları Sosyal Tesisler Tuvaletler Kütüphane Personel Servisi |
25 22 21 21 19 17 16 15 8 5 |
67.0 59.0 56.0 56.0 51.0 45.0 43.0 40.0 21.0 13.0 |
|
Yüz Yüze Eğitim İçin Sınıfların Seyreltilme Durumu Seyreltilmiştir (Ort ±SS; 39.55± 13.35 Min; 25, Max:65) Kısmen Seyreltilmiştir Seyreltilmemiştir (Ort ±SS; 61.45±23.73 Min; 26, Max; 120) |
9 15 13 |
24.3 40.5 35.1 |
|
Kampüslerde Maske Temini Uygulamaları Ne çalışanlara ne de öğrencilere maske verilmemektedir Çalışanlara maske verilmekte, öğrencilere verilmemektedir Hem çalışanlara ve hem de öğrencilere maske verilmektedir Bina girişlerinde isteyen maske alabilmektedir
|
26 8 2 1
|
70,3 21,6 5.4 2.7 |
|
Kampüs Alanlarında Maske Takmaya Yönelik Kurallar Kapalı mekanlarda çalışanlar ve öğrenciler için maske takma zorunluluğu vardır. Kaplı mekânlarda maske takmayla ilgili açık bir kural bulunmamaktadır. Maske takma kuralı var, ancak uyulmamaktadır |
25
5
7 |
67,6
13,5
18.9 |
|
Dersliklerin Havalandırılma Durumu Havalandırılmaktadır Kısmen Havalandırılmaktadır Havalandırılamamaktadır |
7 26 4 |
18.9 70.3 10.8 |
|
Ortak Kullanım Alanları ve Elle Temas Noktalarının Dezenfeksiyon Tüm kampüs alanları düzenli olarak dezenfekte edilmektedir Kampüs alanında düzenli olmasa da dezenfeksiyon yapılmaktadır Dezenfeksiyon çalışmaları salgın öncesi dönem gibidir. Vaka çıkınca dezenfekte edilmektedir Birimler arasında farklı uygulamalar vardır |
0 25 9 2 1 |
0,0 67,6 24,3 5,4 2,7 |
|
Kampüs Alanlarında El Hijyenini Yeterli Düzeyde Gerçekleştirme Önündeki Engeller* Engel Bulunmamaktadır Her zaman kullanma suyuna erişilememektedir. Her zaman sabuna erişilememektedir. El dezenfektanına erişim güçlükleri var Dezenfektan var ama kullanılmamaktadır Tuvaletler yetersizdir |
13 2 9 18 3 2 |
35,0 5,0 24,0 48,0 8,0 5,0 |
|
Kantinlerde Pandemi Yönetimiyle İlgili Uygulanan Prosedürler* Herhangi bir prosedür uygulanmadan eskisi gibi devam etmektedir Kapalı alanlar kapatılmıştır. Kapalı alanda seyreltilme yapılmıştır. Maske/sosyal mesafe kuralına uyulmaktadır Kurallar var ama uyulmamaktadır
|
20
2 13 12 2
|
54,0
5,0 35,0 32,0 5,0 |
|
Servis Araçlarında Seyreltilme Yapılma Durumu (n=24)** Yapılmıştır Kısmen Yapılmıştır Yapılmamıştır
|
1 9 17 |
2,7 24,3 45,9
|
|
Total |
57 |
100.0 |
*Birden fazla cevap verilmiştir. **Servis aracı olanları ve konuyla ilgili bilgisi olanları kapsamaktadır.
Tablo 2’de 2021-2022 öğretim yılı güz döneminde üniversite kampüslerinde pandemi yönetimi açısından alınan fiziki önlemler değerlendirilmesi yer almaktadır. Tabloya bakıldığında üniversite kampüslerinde başta yemekhaneler olmak üzere, kantin, derslik, otobüs durakları ve koridorlarda yığılmalar olduğu, kampüs alanlarında hala toplantıların yapılabildiği görülmektedir. Üniversitelerin sadece %24,3’ünde yüz yüze eğitim için sınıflarda seyreltilmeye gidilse de seyreltilmiş sınıflarda bile öğrencilerin sayısal ortalamasının 39.60 olduğu; seyreltilmemiş sınıflarda ise bu ortalamanın 60 çıktığı görülmektedir. Oysa üniversite kampüslerinde sınıf kapıların yapıştırılan formalite etiketlerde bu sayı 20’lerde gösterilmekte ve bu şekilde pandeminin yönetilebileceği düşünülmektedir.
Üniversitelerin maske dağıtma uygulamaları değerlendirildiğinde; geçen yıl bahar döneminde hem çalışanlara hem de öğrencilere maske dağıtılırken bu dönem bu uygulamadan vazgeçildiği görülmektedir. Sadece 3 üniversitenin bütün üniversite bileşenlerini korumayı hedefleyen maske dağıtma işlemini sürdürdüğü görülmektedir.
Diğer yandan üniversitelerin çoğunluğu (%67.6) için kampüs alanlarında özellikle kapalı mekânlarda maske takma zorunluluğu gibi bir kural olsa bile bu kuralların yeterince uygulanmadığı ve denetlenmediği görülmektedir. 5 üniversitede ise kapalı alanlarda maske takma ile ilgili açık bir kural olmadığı ifade edilmektedir. Kampüslerde maske takmanın bir kural olarak açık bir biçimde uygulanmaması yanında, üniversitelerin %70.3’ünde sınıf havalandırmalarının da kısmen yapılabildiği, 4 üniversitede ise havalandırmanın mümkün olamadığı ifade edilmiştir.
Üniversitelerin sadece %35’inde el hijyeni gerçekleştirme önünde herhangi bir engel olmadığı ifade edilirken, geri kalanında dezenfektana, kullanma suyuna, sabuna erişim güçlükleri olduğu belirtilmiştir. İki üniversitede ise pandemiye rağmen sık sık su kesintilerinin yaşandığı ifade edilmiştir.
Diğer yandan kampüs alanlarında kantinlerin %54’ünün pandemi öncesi dönem gibi hizmet vermeye devam ettiği ifade edilmiştir. Kantin girişlerinde maske ve mesafe uyarıları olsa da kuralları uygulamayla ilgili sorunlar bulunmaktadır.
Diğer yandan üniversitelerin %45.9’unda servis araçlarında seyreltilme yapılmadığı, %24.3’ünde ise seyreltme işleminin kısmen yapılabildiği bildirilmiştir.
Tablo 3. Üniversitelerde Pandemi Yönetimi Açısından Bilgilendirme ve Vaka Yönetimi Çalışmalarının Değerlendirilmesi
|
|
Sayı |
Yüzde |
|
Üniversitelerde Pandemi Yönetimi İle İlgili Çalışanların Görüşlerine Başvurulma Durumu Başvurulmaktadır Kısmen başvurulmaktadır Başvurulmamaktadır Kurullar bulunmaktadır |
0 11 25 2 |
0.0 29.7 67,6 2,7
|
|
Üniversitelerde Pandemi Yönetimiyle İlgili Çalışanlara ve Öğrencilere Yönelik Düzenli Bilgilendirme Yapılma Durumu Hem çalışanlar hem de öğrencilere düzenli bilgilendirmeler yapılmaktadır Sadece çalışanlara düzenli bilgilendirmeler yapılmaktadır Ne çalışanlar ne de öğrenciler düzenli bilgilendirmeler yapılmamaktadır Sadece COVID tanısı alan öğrencilerin yoklama durumu ile ilgili bilgilendirme yapılmaktadır
|
9
2 25
1 |
24,3
5,4 67,6
2,7 |
|
Üniversitelerde Vaka Saptanması Durumunda Risk Yönetimi Açısından Çalışanların Bilgilendirilme Durumu Bilgilendirme yapılmaktadır Bazen Bilgilendirme Yapılmaktadır Bilgilendirme Yapılmamaktadır
|
5 9 23 |
13,5 24,3 62,2 |
|
Vaka Tespit Edildiğinde Uygulanan Prosedürlere İlişkin Uygulamalar Prosedürler bellidir ve herkes buna uyar. Prosedürler açık ve net olarak tanımlanmamıştır. Genel olarak sağlık bakanlığı prosedürlerine uyulmaktadır Prosedürler olsa da uyulmamaktadır
|
5 9 19 4 |
13,5 24,3 51,4 10,8 |
|
HES Kodu Uygulaması İle Risk Değerlendirmesi Yapılma Durumu Yapılmaktadır Kısmen Yapılmaktadır Yapılmamaktadır Diğer* |
16 8 12 1 |
43.2 21.6 32.4 2.7 |
|
Üçüncü Dalgayla Birlikte Üniversite Kampüslerinde Salgın Tedbirleriyle İlgili Yoğunlaşma Durumu Tedbirler artırılmıştır Tedbirlerde değişim olmamıştır
|
1 36 |
2,7 97,3 |
*Birimlerde yapılmaktadır.
Tablo 3’de üniversitelerde pandemi yönetimi açısından bilgilendirme ve vaka yönetimi çalışmalarının değerlendirilmiştir. Buna göre üniversitelerin %67,6’sının üniversite çalışanlarını pandemi yönetimi ile ilgili karara süreçlerine katmadığı; %67,6’sının ne çalışanlara ne de öğrencilere yönelik düzenli bilgilendirmeler yapılmadığı; %62,2’sinin vaka saptanması durumunda bile bu bilgilendirmeden kaçındığı; üniversitelerin %51,4’ünün sadece Sağlık Bakanlığı prosedürlerine uyulduğu; yine üniversitelerin sadece yarıya yakınında (%43.2) HES kodu ile düzenli olarak risk değerlendirmesinin yapıldığı ifade edilmiştir. Çalışanların görüşlerine göre, kampüs alanlarında vaka sayılarındaki artışa rağmen, korunmaya yönelik tedbirlerde bir artış gözlemlenmediği ifade edilmiştir.
Tablo 3. Üniversitelerde Pandemi nedeniyle Yaşamını Yitiren Çalışan Sayısı ve Dağılımı
|
|
Sayı |
Yüzde |
|
Üniversitelerde Pandemi Nedeniyle Yaşamını Yitiren Çalışan Olup Olmadığı Var Yok Bilmiyorum |
11 6 20 |
29,0 16,0 54,0 |
|
Pandemi Nedeniyle Yaşamını Yitiren Çalışanların Dağılımı |
|
|
|
Akademik (sadece bildirimde bulunanları kapsamaktadır) |
14 |
|
|
İdari (Sadece bildirimde bulunanları kapsamaktadır) |
31 |
|
|
|
|
|
Ülkemizde, pandemi nedeniyle yaşamını yitiren bireylerin sayısını tam olarak bilmek mümkün olamamaktadır. Aynı durum, şeffaf bilgi paylaşımı olmadığı için, üniversiteler için de geçerlidir. Dolayısıyla bu haliyle üniversite kampüslerinde pandemiden kaynaklı ölümleri saptamak oldukça güçtür. Ancak üniversitelerden gelen veriler değerlendirildiğinde; toplam 11 üniversiteden, 14’ü akademik personel olmak üzere 45 çalışanın pandemi nedeniyle yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir.
Sonuç
Bu çalışmadan elde edilen veriler genel olarak değerlendirildiğinde; kampüs alanlarında pandemi yönetimi ile ilgili açık ve yaptırım düzeyi olan prosedürler uygulanmadığı; yemekhane, kantin, sınıf ve toplantı salonlarında yoğun kalabalıkların oluşmasına izin verildiği ve denetim mekanizmasının yeterince işletilmediği; genel olarak sarf malzemelerinden kısıldığı; fiziksel mesafenin ortadan kalkığı bu ortamlarda başka bir bariyer olarak işlev gören maskelerin çalışanlara ve öğrencilere verilmediği görülmüştür. Diğer yandan üniversite yönetimlerinin bütün bu süreci çalışanlarıyla birlikte planlamadığı ve bilgi paylaşımında bulunmadığı, vaka yönetimi ile ilgili açık, anlaşılır yönergelerin hazırlanmadığı, çok az üniversitede alanında uzman kişilerden oluşan kurullar oluşturulduğu, kurulları olan üniversitelerde bile risk yönetimi açısından çalışanlarla bilgi paylaşımında bulunulmadığı; kısacası üniversitelerde pandemi yönetiminin çoğunlukla göstermelik kurallardan ibaret olduğu söylenebilir.
Öneriler
1. En riskli ortamlardan biri olan kampüslerde salgın yönetimi sadece prosedürlerden ibaret olmamalıdır. Sınıf kapılarına maksimum kişi sayısını yapıştırarak salgın yönetilemez. Salgının arttığı bu günlerde ivedilikle dersliklerde seyreltme uygulamasına gidilmelidir.
1. Kampüslerde çalışanlara ve öğrencilere ücretsiz maske dağıtılmalı ve maskelerin 4 saate bir değiştirilmesi sağlanmalıdır.
2. Kampüs alanlarında su kesintisi olması ve sabuna ulaşılamaması pandemi yönetimi açısından oldukça sorunludur ve kabul edilemez niteliktedir.
3. Pandemi yönetimi ile ilgili Sağlık Bakanlığı prosedürleri dışında üniversitelerin de açık prosedürleri olmak zorundadır.
4. Üniversite kampüslerinde yemekhaneler, derslikler, otobüs durakları, kantinler gibi kalabalığın yoğunlaştığı alanlara ilişkin acil önlemler alınmalıdır.
5. Üniversite yönetimleri pandemi sürecini çalışanlara ve öğrenciler yönelik düzenli bilgilendirmeler yapılmalı, açık bilgi paylaşımında bulunulmalı, salgın yönetim süreçlerine üniversitenin tüm bileşenleri dahil edilmelidir.
6. Personele yönelik toplu taşıma araçlarında ivedi biçimde seyreltme çalışmaları yapılmalıdır.
7. Kampüs alanlarında kalabalıklar halinde toplantıların yapılmasına son verilmeli, pandemi yönetimi ile ilgili açık kurallar belirlenmelidir.
