Tarihte Bugün 29 Ekim!

Cumhuriyet Bayramı'nın kutlandığı ülkelerde 28 Ekim öğleden sonra ve 29 Ekim tam gün olmak üzere bir buçuk gün resmî tatildir. 29 Ekimlerde stadyumlarda şenlikler yapılır, akşam ise geleneksel olarak fener alayları düzenlenir.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, cumhuriyetin onuncu yılı kutlamalarının yapıldığı 29 Ekim 1933 tarihinde verdiği 10. Yıl Nutku'nda, bu günü en büyük bayram olarak nitelendirmiştir.

Cumhuriyet öncesi

Osmanlı Devleti, hüküm sürdüğü 624 yılda 36 padişah tarafından yönetilmiştir.

Padişah, şah, kral, hakan, imparator, sultan gibi tek kişiye dayalı yönetim sistemine "mutlakiyet" adı verilmiştir. Mutlakiyet yönetiminde egemenlik kayıtsız şartsız, tek bir kişidedir.

Mutlakiyetle yönetilen ülkelerde ülkeyi yöneten kişiye yardımcı olması için meclis kurulurdu. Meclis üyeleri halkın isteklerini yöneticiye duyurur, yasa tasarısını hazırlardı. Bu yasa taslakları yönetici tarafından benimsendiğinde yasalaşırdı. Bu yönetim biçimi ise "meşrutiyet"tir. Meşrutiyette meclisin yetkileri sembolik düzeyde olabileceği gibi bir cumhuriyetteki kadar geniş de olabilir. Osmanlı Devleti'nde 1876 ve 1908 yıllarında olmak üzere iki kez meşrutiyet ilan edilmiştir.

İkinci Meşrutiyet'in ilanından 6 yıl sonra, 1914'te I. Dünya Savaşı başlamıştır. Dört yıl süren savaş, İttifak Devletleri ile birlikte olan Osmanlı İmparatorluğu'nun yenik sayılmasıyla sonuçlanmış ve Osmanlı toprakları İngiltere, Yunanistan, Fransa, İtalya gibi devletler tarafından işgal edilmeye başlamıştır.

Cumhuriyetin ilanı
Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919'da Osmanlı hükümeti tarafından, bölgede düzeni sağlaması için devletinin bir gemisi ile Samsun'a gönderilmiştir. Ülkenin çoğu ilinde kongreler düzenlemiş ve "Tek bir egemenlik var, o da milli egemenliktir. Milletin egemenliğini, yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır." ilkesiyle, yurdun her tarafından gelen ulus temsilcilerini 23 Nisan 1920 günü Ankara'da Büyük Millet Meclisi'nde toplamıştır. Meclis Mustafa Kemal Paşa'yı 'Meclis Başkanı' seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde Büyük Millet Meclisi, Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmıştır. Halk ve düzenli ordular düşman kuvvetlerine karşı savaş vermiş, omuz omuza mücadele etmiştir.

Kurtuluş Savaşı'nın zaferle sonuçlanmasının ardından TBMM 1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırmıştır. Padişah Vahdettin, 'vatan haini' ilan edilmiş ve yurdu terk etmiştir.

24 Temmuz 1923 günü İsviçre’nin Lozan şehrindeki Lozan Üniversitesi'nde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileri ile İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika, SSCB ve Yugoslavya temsilcileri Lozan Barış Antlaşması'nı imzalamıştır. Bu antlaşma ile yeni bir devletin temelleri atılmış fakat devletin yönetim biçimi henüz belirlenmemiştir.

İkinci dönem Büyük Millet Meclisi, 11 Ağustos'ta ilk toplantısını yapmıştır ve 13 Ekim'de Ankara, başkent ilan edilmiştir. Bu dönemde Atatürk, egemenliğin ulusa dayandığı bir sistem olan cumhuriyet yönetiminin ilanı için hazırlıklar yapmaya başlamıştı. Atatürk 28 Ekim akşamı yakın arkadaşlarını Çankaya'da yemeğe çağırmış ve "Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz," demiştir.

29 Ekim günü Atatürk, milletvekilleri ile görüştükten sonra taslağı hazırlanan "Cumhuriyet" önergesini Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne vermiştir. Meclis önergeyi kabul etmiştir ve böylece Türkiye Devleti'nin yeni yönetimi biçimi Cumhuriyet, yeni ismi "Türkiye Cumhuriyeti Devleti" olarak belirlenmiştir. Atatürk, kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Halk da cumhuriyetin ilanını sevinç ve coşku ile karşılamıştır.

Cumhuriyette, Atatürk'ün de söylediği gibi, egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. Ulus, kendini yönetme yetkisini, kendilerine temsil eden milletvekilleri aracılığı ile kullanır. Cumhuriyet yönetiminde, yurttaşın seçme ve seçilme hakkı vardır. Seçilen temsilciler, yasaları tasarlar ve yöneticileri ulus adına denetler. Ulus, seçimle yöneticileri seçebilir.

Bayram kabul edilmesi
29 Ekim 1923'te TBMM, Teşkilât-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası)’nda yaptığı değişiklikle, devletin yönetim biçimini cumhuriyet olarak ilan etmiştir. Aynı gece bu ilan, atılan 101 pare top ile kutlanmıştır. 1924 yılında ise cumhuriyetin ilanı şenliklerle kutlanmıştır.

2 Şubat 1925'te, Hariciye Vekaleti'nce (Dışişleri Bakanlığı) düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerilmiştir.[2] Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından incelenmiş ve 18 Nisan'da karara bağlanmıştır. 19 Nisan'da ise teklif TBMM tarafından kabul edilmiştir. 628 sayılı bu kanun ile 29 Ekim, 1925'ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde bayram olarak kutlanmaya başlamıştır.

'29 EKİM' TARİHİNE İZ BIRAKAN DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER:

Olaylar
1787 - Mozart'ın Don Giovanni operası ilk kez olarak Prag Ulusal Tiyatro'da sahnelendi.
1859 - İspanya Fas'a savaş ilan etti.
1863 - Cenevre'de toplanan 16 ülke, Uluslararası Kızılhaç'ın kurulmasına karar verdi.
1901 - Amerika Birleşik Devletleri başkanı William McKinley'in suikastçısı Leon Czolgosz elektrikli sandalyede idam edildi.
1913 - Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti yıkıldı.
1914 - Amiral Souchon liderliğindeki Goeben (Yavuz), Breslau (Midilli) ve dokuz Osmanlı savaş gemisinden oluşan bir donanma Rus liman ve gemilerini bombalayarak Osmanlı'nın 1. Dünya Savaşı'na girmesine neden oldu.
1919 - İngiliz birlikleri Antep'i Fransızlara teslim edilerek geri çekildi.
1923 - Türkiye'de Cumhuriyet ilan edildi, Mustafa Kemal Atatürk ilk cumhurbaşkanı seçildi.
1924 - Milletler Cemiyeti Konseyinde, Türkiye-Irak sınırı, Musul'u Irak'ta bırakacak biçimde saptandı.
1927 - Irak'ta yapılan kazılarda, Ur kenti yakınlarında 5 bin yıl öncesine ait olduğu belirlenen bir molekül takımı bulundu.
1929 - New York Borsası çöktü; Amerika Birleşik Devletleri'nde ekonomik depresyonun başlangıcı.
1930 - Ankara'daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan başbakanı Venizelos da katıldı.
1933 - Cumhurbaşkan Mustafa Kemal, Cumhuriyetin ilanının 10. Yılı sebebiyle nutkunu okudu.
1936 - Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında, Eribe Hanım paraşütüyle yere çakılarak öldü. Eribe Hanım tayyareci Vecihi'nin kızıydı.
1954 - Dr. Hikmet Kıvılcımlı Vatan Partisi'ni kurdu.
1956 - İsrail ordusu, Mısır sınırını geçerek Sina Yarımadasını işgal etti.
1960 - Cassius Clay (daha sonra Muhammet Ali) Louisville, Kentucky'de ilk profesyonel maçını kazandı.
1960 - Milli Birlik Komitesi'nin 147 öğretim üyesini görevden almasına tepkiler sürüyor. Ankara Üniversitesi rektörü Suut Kemal Yetkin istifa etti.
1961 - Suriye, Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrıldı.
1961 - İlk Türk yapımı otomobil Devrim, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel'e armağan edildi.
1967 - Montreal'deki Expo 67 Dünya Fuarı kapandı. Fuarı 50 milyonun üzerinde insan ziyaret etmişti.
1969 - İki bilgisayar arasındaki ilk bağlantı gerçekleştirildi. Bu bağlantı İnternet'in öncüsü olan ARPANET üzerinden yapıldı.
1987 - Cumhuriyetin 64. yılında yerli yapım F-16 uçağı uçtu.
1992 - Türkiye ile Irak'ın kuzeyi arasında stratejik öneme sahip Sinhat Boğazı, TSK'nın eline geçti. Çatışmalarda 90 silahlı militan öldürüldü.
1992 - Kazakistan ve Türkmenistan, ilk büyükelçiliklerini Ankara'da açtılar.
1998 - THY'nin Adana-Ankara seferini yapan Boeing 737 tipi uçağı, 33 yolcu ve 6 kişilik mürettebatıyla kaçırıldı. Uçağı kaçıran Erdal Aksu, ölü ele geçirildi. Aksu'nun Diyarbakır'da 4 öğretmeni katletmekten aranan bir terörist olduğu belirlendi.
1998 - Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Özbekistan ve Türkiye, Hazar ve Orta Asya petrollerinin batı pazarlarına Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı'yla ulaştırılmasına ilişkin Ankara Deklarasyonu'nu imzaladılar.
1998 - Amerikalı astronot John Glenn 36 yıl aradan sonra 77 yaşında, Discovery mekiğiyle yeniden uzaya gitti.
2006 - Nijerya'nın başkenti Abuja'da Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı kalkıştan hemen sonra 104 yolcusuyla düştü: 6 kişi kurtuldu.
2013 - Marmaray açıldı ve ilk sefer Üsküdar'dan Yenikapı'ya düzenlendi.


Doğumlar
1897 - Joseph Goebbels, Alman siyasetçi (ö. 1945)
1899 - Akim Tamiroff, Rus asıllı sinema oyuncusu (ö. 1972)
1925 - Robert Hardy, İngiliz oyuncu
1926 - Necmettin Erbakan, Türk siyasetçi, mühendis, akademisyen ve Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı (ö. 2011)
1931 - Füruzan, Türk yazar
1938 - Ellen Johnson-Sirleaf, Liberya Cumhurbaşkanı
1942 - Bob Ross, ABD'li ressam ve televizyoncu
1943 - Müjdat Gezen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, şair, eğitmen
1944 - Mehmet Haberal, Tıp Profesörü, Başkent Üniversitesi Rektörü
1947 - Richard Dreyfuss, ABD'li oyuncu
1948 - Kate Jackson, ABD'li oyuncu
1950 - Abdullah Gül, Türk siyasetçi ve Türkiye'nin 11. Cumhurbaşkanı
1970 - Edwin van der Sar, Hollandalı futbolcu
1971 - Aistė Smilgevičiūtė, Litvanyalı şarkıcı
1971 - Winona Ryder, ABD'li oyuncu
1980 - Ben Foster, ABD'li aktör.
1983 - Malik Fathi, Alman futbolcu
1983 - Nurcan Taylan, Türk Avrupa, Dünya ve Olimpiyat Şampiyonu kadın halterci
1990 - Vanessa Crone, Kanadalı buz patenci
1990 - Eric Saade, İsveçli pop şarkıcısı

Ölümler
1618 - Sir Walter Raleigh, İngiliz kaşif (idam edildi) (d. 1554)
1783 - Jean le Rond d'Alembert, Fransız matematikçi (d. 1717)
1829 - Maria Anna Mozart, Wolfgang Amadeus Mozart'ın ablası, piyanist (d. 1751)
1911 - Joseph Pulitzer, Macaristan doğumlu ABD'li gazeteci (d. 1847)
1932 - Joseph Babiński, Polonyalı nörolog (d. 1857)
1934 - Lou Tellegen, ABD'li sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1883)
1949 - İbrahim Alaettin Gövsa, Türk siyasetçi (d. 1889)
1950 - V. Gustav, İsveç kralı (d. 1858)
1957 - Louis B. Mayer, Amerikalı film yapımcısı (d. 1884)
1981 - Rıza Kuas, DİSK'in kurucusu sendikacı ve siyasetçi (d. 1926)
1997 - Anton Szandor LaVey, günümüz Satanizm'inin başbuğu. Şeytan Kilisesini kuran ilk insan (d. 1930)
1998 - Paul Misraki, İstanbul doğumlu Fransız film müzikleri bestecisi (d. 1908)
2004 - Ordal Demokan, Türk bilim insanı (d. 1946)
2009 - Jürgen Rieger, Alman avukat ve neo-Nazi siyasetçi (d. 1946)