150 YILLIK MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI İÇİN TEŞKİLAT KANUNU ARAYIŞLARI

                                                                                                                   Mahmut ESEN

                                                                                                          E. Mülkiye Başmüfettişi

[Büyük/karmaşık sorunlar basit işlerin yumağı şeklindedir. Basit/kolay sorunların üstesinden gelemeyenler, zor olanlarını hiç çözemezler. 

                                                                                                                                                                                                                         Prof. Dr. Mümtaz Sosyal]

             Özü: 1869 yılında kurulmuş MEB’nın, teşkilat ve görevlerini yeniden düzenleyen 25.8.2011 gün ve 652 sayılı KHK’de bile; beş yıllık kısa bir süreçte yapılmış olan çok sayıda ve birbiri ile çelişen değişiklikler irdelenmektedir.

 Milli Eğitim Bakanlığının Özgün Konumu

1-MEB; Anayasa, 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile kalkınma plan ve programları doğrultusunda millî eğitim hizmetlerini yürütmek üzere kurulan bakanlıktır. Milli eğitim hizmetlerinin omurgası durumundadır. 1869 yılında kurulmuş olup ülkemizin en köklü bakanlıklarından birisidir.

MEB görevleri/faaliyet alanı itibarıyla, ülke ve ulusumuzun mevcut durumunun yanı sıra, geleceğiyle de çok yakından ilgili bir kurum olduğu kuşkusuzdur.

MEB, resmi ve özel 61.201 okulda okuyan toplam 15.714.748 öğrenciyi doğrudan ilgilendirmektedir.^[1]

Diğer yandan en fazla kamu personelinin çalıştığı kurumdur. MEB, toplam 973.695^[2] kamu personeli istihdam edilmektedir. Kamu idarelerindeki toplam personelin % 27’sini MEB mensupları oluşturmaktadır.

  Buna karşın 09.12.2016 günlü R.G. de yayımlanmış olan 6764 sayılı Kanun içeriğinin incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, MEB teşkilat ve görevlerine ilişkin düzenleme arayışlarının günümüzde de halen  (bütün hızıyla) devam ettiği görülmektedir.

2-Kuruluşu Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanan, kendisine özgü gelenek/görenekleri, kurumsal kültürü/hafızası bulunan, toplumun tümüne hizmet veren, geleceğimizi şekillendirecek köklü bir kurum olan MEB’ nın: Teşkilat ve görevlerine ilişkin yasada yapılması arzu edilen ek/değişikler sırasında daha fazla düşünülmesi gerektiği,  etraflıca incelenme ve araştırmasının yapılması, geçmişin deneyimlerinin yararlanılması, hızlı hareket edilmemesi gerektiği açıktır.

Bu konularda gereken dikkat ve özen gösterilmeden yasal düzenlemeye gidilmesi halinde; (yaşamsal önem haiz)  kurumsallaşmanın yok olacağı,  gelişen ve değişen koşullara uyum sağlamak amacıyla getirilmiş olan düzenlemelerin kalıcı/sağlam nitelikte olmayacağı, sorunlara sınama/ yanılma yoluyla çözüm aranmış olacağı, kaynakların verimli kullanılmamış olacağı bellidir.

3-Yukarıda yapılmış açıklamalar bağlamında,   MEB teşkilat ve görevlerine ilişkin olarak son beş yıl içinde kabul edilmiş olan yasal düzenlemeler konusu;  özlü olarak yansıtılması/kolay anlaşılması ve somutlaştırılması için (MEB Teftiş Kurulu Başkanlığı baz alınarak) incelenmeye çalışılmıştır.

               Bakanlıkların Kuruluş Esasları

4-Kamu hizmetlerinin düzenli; süratli, etkili, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülebilmesi için bakanlıkların kurulması, teşkilat, görev ve yetkilerine ilişkin esas ve usuller; (halen yürürlükte olan) 27.09.1984 gün ve 3046 sayılı (çerçeve) Kanunla düzenlenmiştir.

 Anılan Kanunla, bakanlıklar (tek tip olacak) şekilde yeniden yapılandırılmıştır.

 30.4.1992 gün ve 3797 sayılı MEB Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun ile MEB’ nın Çerçeve Kanuna uyumu sağlanmıştır. 3797 sayılı Kanun; genel yapısı bozulmadan, bazı ek/değişikliklerle, yirmi yıla yakın bir süre uygulamada kaldıktan sonra, 25.8.2011 gün ve 652 sayılı KHK ile tümüyle yürürlükten kaldırılmıştır.

 MEB İçin Yeni Teşkilat Yasası  (652 sayılı KHK Dönemi)

5-652 sayılı KHK ile, MEB teşkilat ve görevleri konusu tümüyle ve ayrıntılı biçimde (yeniden) düzenlenmiş, 14.9.2011 gün ve 28054 sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu düzenleme sırasında Çerçeve Yasaya bağlı kalınmamış, yeni/farklı bir yapılanma modeli getirilmiştir. Ancak 652 sayılı KHK getirilmiş bu modelde uzun ömürlü olamamıştır. KHK’de kısa aralıklarla yapılmış ek/değişikliklerle, sınama/deneme yoluyla, sık sık, birbirinden çok farklı/taban tabana zıt uygulamalara geçildiği, arayışların halen devam ettirildiği görülmektedir.

 Kabul edilişinden itibaren beş yıl gibi kısa bir zaman içinde 652 sayılı KHK ; ( AYM kararlarıyla iptal edilenler dahil ) toplam 17 kez değişikliğe uğratılmıştır. Bu suretle 45 maddeden oluşan KHK’nin üçte ikisi değiştirilmiştir. Değiştirilen/iptal edilen KHK madde sayısı,  (mükerrer olanlarla birlikte ) 55’ e ulaşmıştır^[3].

6-652 sayılı KHK’nin değiştirilmiş/ AYM tarafından iptal edilmiş hükümlerinin mahiyet ve içerikleri hakkında pratik/özlü/somut bilgi edinilebilmesi için konunun;  MEB kuruluşu kadar eski, yakın zamana kadar Anadolu’da müfettiş denilince akla gelen ilköğretim müfettişlerini bünyesinde bulunduran, ülkemizde teftiş/müfettiş sözcüklerinin ilk kullanıldığı birim olma özelliklerini de taşıyan MEB Teftiş Kurulu Başkanlığındaki gelişmeler üzerinden açıklanması uygun görülmüştür.

 Konuya ilişkin değişiklikler (ayrıca) ekli bir tabloda gösterilmiştir.

7- Ekli tabloda da gösterilmiş olan, 652 sayılı KHK ile başlayan beş yıllık süreçte, MEB Teftiş Kurulu Başkanlığı görev alanı ile ilgili değişiklik yapan bazı Kanun/KHK veya AYM iptal kararlarının mahiyet/içerikleri özet halinde aşağıya çıkarılmıştır.

ü  Çerçeve Yasaya da uyulmadan TKB görev alanının ayrıntılı olarak belirlenmesi, TKB ve müfettişlerin görev, yetki ve sorumlulukları, atanma koşullarının Danıştay incelenmesinden geçecek Tüzük yerine KHK düzenlenmesinin doğal sonucu olarak;TKB görevlerini düzenleyen maddede dahi çok sayıda değişikliğe gidilmiştir. Denetim elemanlarına verilecek unvan konusunda bile, kısa aralıklarla,  (Milli Eğitim Denetçisi/Maarif Müfettişi/ Bakanlık Maarif Müfettişi şeklinde ) sık değişiklikler yapılmıştır. Unvanları değişen denetim elemanlarının atanma koşulları da her seferinde yenilenmiştir. ( Aynı durum illerde görevli denetim elemanları için de geçerliliğini korumaktadır.)

ü  Çerçeve Yasadaki teftiş hizmetleri için belirlenmiş birim adı olan TKB yerine, Rehberlik ve Denetim Başkanlığı kullanılmaya başlanmış, rehberlik hizmetlerine özellikle vurgu yapılmıştır. Ancak 5 yıllık uygulama sonunda RDB’ dan vazgeçilmiş, başa dönülmüştür.  

ü  Yıllardır bakanlık merkezinden verilmekte olan teftiş hizmetlerinin illerden yürütülmesi uygulaması başlatılmış; kısa süre sonunda vazgeçilmek zorunda kalınmıştır.

ü  Denetim elemanlarının yetkilerini düzenleyen“…Denetime tâbi olan gerçek ve tüzel kişiler, gizli dahi olsa bütün belge, defter ve bilgileri talep edildiği takdirde ibraz etmek...” cümlesinde yer alan “gerçek” ve “gizli dahi olsa” ibareleri;  AYM tarafından Anayasa 91. md. aykırı bulunarak iptal edilmiştir. İptal kararı üzerine konu KHK yerine bu kez yasa ile yeniden düzenlenmiştir.

Sonuç olarak; özellikle toplumun tümünü ilgilendiren köklü kuruluşlara ilişkin yasal düzenlemeler konusunda azami dikkat ve özenin gösterilmesi, bu bağlamda sınama/yanılma yönteminin kullanılmaması ve kurumsallaşmanın göz ardı edilmemesi gerekmektedir.