Müfredatın sahadaki uygulayıcıları öğretmenlerdir. Dolayısıyla müfredattaki artıları eksileri en iyi gören ve değerlendirme yetkinliğinde olan yine öğretmenlerdir. Bu noktada öğretmenlerin müfredatla ilgili değerlendirmelerine kulak verilmeli; geleceğimizin kıymetlileri çocuklarımız ve gençlerimiz en iyi şartlarda yetiştirilmelidir. Türkçe Zümresi Öğretmenler Grubunun yaptığı derli toplu çalışma sahanın sesinin özetidir. Sahadaki binlerce öğretmene kulak verildi, öğretmenlerimiz müfredatı satır satır taradılar, sonuç olarak da öğretmenlerimizin Türkçe dersi müfredatıyla ilgili görüş ve önerileri şu şekilde oluşmuştur:
KAZANIM DEĞERLENDİRMELERİ
5. SINIF
► İsim ve fiili ayırt eder.
Açıklama: Bu kazanım yeni denilebilir. Önceki programda “Kökleri ve ekleri ayırt eder.” şeklindeydi.
► İsmin tür özelliklerini ayırt eder.
Açıklama: 6. sınıfta olan bu kazanım bu sınıfa getirildi. Burada ismin türlerini de vermek gerekir.
► İsmin yerine tercih edilen söz varlığını ve işlevlerini belirler.
Açıklama: Zamirler konusu 5. sınıflara aktarıldı.
► İsimleri çeşitli özellikleri bakımından niteleyen ve belirten söz varlığını/dil yapılarını belirler.
Açıklama: Sıfatlar konusu da 5. sınıflara aktarıldı.
► Karşılaştırma işlevli söz varlığını/dil yapılarını (ama, fakat, daha, en, kadar, -DAn çok, -DAn az vb.) belirler. Benzerlik işlevli söz varlığını (gibi, tıpkı, tıpkı… gibi, sanki, aynen vb.) belirler. Özetleme işlevli söz varlığını/dil yapılarını (açıkçası, yani, özetle, kısacası, özet olarak, uzun lafın kısası, sonuç olarak vb.) belirler.
Açıklama: Bu kazanımlar yeni eklendi. Edat ve bağlaç konuları olarak da değerlendirilebilir ama terimsel olarak değil işlevsel olarak verildi.
6. SINIF
► Kelimelerin kökünü ve ekini ayırt eder.
Açıklama: Bu kazanım 5’lerden 6’lara geçti.
► Yapım eklerinin işlevlerini ayırt eder. (Yapım ve çekim eki ayrımı üzerinde durulur. Yapım ekleri ezberletilmez, sezdirilir. Kelime türetmenin mantığı kavratılır.)
Açıklama: Bu kazanım 5’lerden 6’lara geçti. Çekim ekleri türleriyle birlikte 7. sınıfa aktarıldı.
► Söz varlığı ve dil yapılarının birleşmesinde karşılaşılan ses değişimlerinin [yardımcı ses (y), ünlü düşmesi, ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, ünlü daralması, ünlü türemesi ve ünsüz türemesi] sebeplerini ayırt eder.
Açıklama: Bu kazanım 5’lerden 6’lara geçti. Ancak “yardımcı ses” konusu eklenmiş oldu. Burada yardımcı ses olarak klasik olarak verilen “y, ş, s, n” harfleri mi sadece “y” mi henüz net değil güncellemelerde netleşecek.
► Özne-yüklem uyumunu ayırt eder.
Açıklama: Bu kazanım anlatım bozukluğundaki “özne-yüklem uyumu” konusu olarak yorumlanıyor. Ancak özne, yüklem ifadelerinin yer alması tartışılmaktadır. Bunun dışında anlatım bozukluğu herhangi bir sınıfta yer almamıştır.
► Sebep işlevli söz varlığını/dil yapılarını (çünkü, bu nedenle, için, diye, demek, demek ki, -DIğI için, ...-sI yüzünden/sebebiyle, ...-nın yüzünden/sonucunda vb.) belirler. Amaç ifade etme işlevli söz varlığını/dil yapılarını (-mAk için, amacıyla, için, -mAsI için, niçin, diye, üzere vb.) belirler. Şart işlevli söz varlığını/dil yapılarını (-sA, ise, mI, -DIkçA, -IncA ama, yalnız, lazım, eğer, şayet, ki, mutlaka, kesinlikle, şu şartla, illa vb.) belirler.
Açıklama: Önceki müfredattaki amaç-sonuç, sebep-sonuç, koşul ilişkileri kazanım olarak bu şekilde verilmiştir.
► Zıtlık işlevli söz varlığını (ama, fakat, aksine, ancak, yoksa, aslında, hem de, hâlbuki, tam tersine vb.) belirler. Olumsuzluk işlevli söz varlığını/dil yapılarını (hayır, yok, asla, değil, olmaz, maalesef, ne yazık ki, -sIz, -mA, -mAz vb.) belirler. Karşılaştırma işlevli söz varlığını/dil yapılarını (-DAn daha, ise, her ne kadar, nasıl, neredeyse vb.) belirler. Benzerlik işlevli söz varlığını/dil yapılarını (âdeta, benzer, benzer şekilde, aynı, aynı şekilde, -mIş gibi, sanki, -msI vb.) belirler.
Açıklama: Bu kazanım da terimsel olarak bu şekilde verilmiştir.
7. SINIF
► Çekim eklerinin işlevlerini ayırt eder. [İsim çekim ekleri (çoğul eki, hâl ekleri, ilgi (tamlayan) eki, iyelik ekleri ve soru eki) üzerinde durulur.] [Fiil çekim ekleri (kip, kişi ekleri ve soru eki) üzerinde durulur.]
Açıklama: Bu konu 6. sınıftan 7. sınıfa geçmiştir.
► Yargının gerçekleşme anını (-mAktA, -(I) yor; şu anda, hâlen şimdi, hâlâ vb.) gerçekleşme anından öncesini [-(I)yor, -(I)yordu, -(I)yormuş, -r, -Ar, -DI, -mIş; önce, dün, geçmiş vb.] gerçekleşme anından sonrasını [-(I)yor, -r, -Ar,-AcAk; sonra, yarın, gelecek vb.] ve sürekliliğini (-r, -Ar, -mAz; her gün, her zaman, daima, hiçbir zaman vb.) gösteren söz varlığını/dil yapılarını belirler.
Açıklama: Haber kipleri bu şekilde verilmesi öngörülmüştür. Yani kavramsal olarak şimdiki, geçmiş, gelecek, geniş zaman ifadelerinden ziyade cümleye kattığı işlevi üzerinde durulması gerektiği ifade edilmiştir.
► Gereklilik (-mAlI), koşul (-sA), istek (-A) ve emir (Ø) anlamı oluşturan söz varlığı/dil yapılarını belirler.
Açıklama: Dilek kipleri ise haber kiplerinden ziyade terimsel olarak eskisi gibi yer almıştır.
► Zarfların cümlenin anlamına katkısını (durum, zaman, yer-yön, miktar ve soru) belirler.
Açıklama: Zarflarda bir değişiklik olmamıştır.
► Zıtlık işlevli, sınırlama işlevli, istek işlevli, olumsuzluk işlevli söz varlığını/dil yapılarını belirler.
Açıklama: 6’larda verilen bu yeni kazanım 7’lerde sınırlama ve istek işlevli şeklinde eklenerek verilmiştir.
8. SINIF
► Fiilimsilerin cümlenin anlamına katkısını belirler.
Açıklama: Bu kazanım değişmedi.
► Bir adın yerine tercih edilen söz varlığının/ dil yapılarının art ve ön gönderim işlevlerini belirler.
Açıklama: Bu kazanım yeni eklendi. Şu şekilde açıklayabiliriz: Ön gönderim (Gönderim ögesinin, kendisine gönderimde bulunulan ögeden önce geldiği, yani gönderimin metinde ileriye doğru bir ilişki meydana getirdiği gönderim türüdür), art gönderim (Metin içinde bir durum, kişi, nesne ya da olay önce açıkça belirtilir daha sonra aynı durum, kişi, nesne ya da olay yerine farklı bir sözcük, sözcük grubu kullanılarak gönderim türüdür). Örneğin “Yeni müfredat pek anlaşılmıyor ve öğretmenler bundan rahatsız.” (art gönderim). “Şunu diyebiliriz ki yeni müfredat anlaşılmıyor, daha açıklayıcı olmalı.” (ön gönderim)
► Etken ve edilgen anlatımın anlama olan katkısını belirler.
Açıklama: Çatı konusunu sadece öznesine göre verilecek. Bu da terim olarak değil işi yapan ve başkası tarafından yapılan şeklinde anlamsal olarak verilecektir. Nesnesine göre çatı konusu anlatılmayacaktır.
► Tahminde bulunma işlevli söz varlığını/ dil yapılarını (belki, belki de, sanki, galiba, tahminim, muhtemelen, bence, güya, acaba, dediğine bakılırsa, gördüğüm kadarıyla, umarım, herhâlde, -Abil-, -mIştIr, -mIş olmalı vb.) belirler.
Açıklama: 6 ve 7. sınıflara getirilen bu kazanım, 8’lerde tahminde bulunma işlevi eklenerek verilmiştir.
► Cümlenin ögeleri, cümle türleri, yapıya dayalı anlatım bozuklukları konusu tamamen kaldırılmıştır.
Açıklama: Daha önce 8’lerde işlenmekteydi.
EKLENENLER-ÇIKARILANLAR
GENEL DEĞERLENDİRMELER
Programda geleneksel dil bilgisi öğretimi anlayışından uzaklaşıldığını kavramsal düzeyde gösterebilmek için “dil bilgisi” yerine “dil yapıları” ifadesi kullanıldı. Ortaokul Türkçe müfredatında, dil bilgisi öğretiminde yaklaşım değişikliği yapıldı. İşlevsel dil bilgisi öğretimine gidildi.
Dil yapıları konularına her sınıf seviyesinde 2. temadan itibaren yer verildi.
5 ve 6. sınıflarda noktalama işaretlerinin ve yazım kurallarının yaygın kullanılan, 7 ve 8. sınıflarda ise az rastlanılan özellikleri etkinliğe dönüştürülür kazanımı getirildi.
Dil yapılarının işlenişi; öğretmenin konuyu tahtaya yazdığı, öğrencilerin de defterine aktardığı, edilgen ve ezbere dayalı bir süreç olmamalıdır. Bu nedenle programda dil yapıları ile ilgili ayrı bir öğrenme çıktısına yer verilmeyerek öğretim aşamasında dil yapılarının bir “amaç” olarak görülmesinin önüne geçilmiştir. Öğrencilerin dil yapılarını bir “araç” olarak kullanıp okuduklarını ve dinlediklerini daha iyi anlayabilmeleri; daha nitelikli sözlü ve yazılı üretimler yapmaları hedeflenmiştir. Böylece hem eklerin hem de söz varlığının işlevlerine odaklanılarak ezberin önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Bu sebeple dil yapıları ölçme ve değerlendirme süreçlerine dâhil edilmemelidir.
Dil yapılarının işlenişi; öğretmenin konuyu tahtaya yazdığı, öğrencilerin de defterine aktardığı, edilgen ve ezbere dayalı bir süreç olmayacak. Bu nedenle programda dil yapıları ile ilgili ayrı bir öğrenme hedefine yer verilmeyerek öğretim aşamasında dil yapılarının bir “amaç” olarak görülmesinin önüne geçildi.
Dil becerilerine yönelik strateji, yöntem ve tekniklerin sınıfta nasıl uygulanacağı ve öğretileceğine ilişkin yol haritası “kademeli sorumluluk devri modeli” oluşturuldu.
Dil yapılarına yönelik açıklamalar yazılırken yay ayraç içinde konu sınırlaması yapılmıştır. Böylece öğretmenin ilgili konuda sadece belirtilen içeriğe yer vermesi amaçlanmıştır.
Programda, Türkçe dersi kapsamında gerçekleştirilen eğitim öğretim faaliyetlerinin ürüne dönüşmesini hedefleyen atölye uygulama çalışmalarına yer verildi. Bu kapsamda, üretim atölyesi uygulama esasları, dinleme/izleme atölyesi uygulama esasları, okuma atölyesi uygulama esasları programa konuldu.
“Kazanım” yerine “öğrenme çıktıları” ifadesi benimsenmiştir.
Metin türlerine daha önceki programlarda yer almayan “hiper metin, infografik, grafik simge, vlog, ilk gösterim filmi (fragman), belgesel, dijital öykü” gibi türler dâhil edildi.
Programda temalar sınıf seviyelerine göre zorunlu hâle getirildi. Böylece farklı yayınevleri tarafından hazırlanacak kitaplarda aynı zamanda aynı temanın işlenmesi sağlanacak. Bu ve temalara yönelik zorunlu öğrenme hedeflerinin belirlenmesinin, öğrencilerin ortak sınavlara ortak içerikle girmesine katkı sunacağı vurgulandı.
Önceki programlarda her bir sınıf seviyesi için 8 tema kullanımı söz konusu iken bu programda tema sayısı 6’ya indirildi. Bunun gerekçesi olarak dil becerilerine yönelik etkinliklere yeterince zaman ayrılamaması gösterildi.
Yazma becerisine yönelik öğrenme çıktıları oluşturulurken “yazılı üretim” ve “yazılı etkileşim” kategorileri dikkate alınmıştır. Bu kategoriler bazen birlikte bazen de ayrı ayrı öğrenme çıktılarına yansıtılmıştır.
Açıklamalarda kullanılan dil, işlevsel yaklaşıma uygun olarak oluşturulmuştur. Bu doğrultuda, klasik dil bilgisi öğretimindeki “-yor ekinin görevleri” yerine “Yargının gerçekleşme anını, gerçekleşme anından öncesini, gerçekleşme anından sonrasını ve sürekliliğini gösteren söz varlığı/dil yapıları nelerdir?” sorusuna yanıt oluşturacak şekilde işlevsel bir yaklaşım benimsenmiştir.
Kavramsal kabiliyetler, okuryazarlık becerileri, değerler, eğilimler, sosyal-duygusal öğrenme becerileri, disiplinler arası ilişkiler ve Türkçe dersi alan kabiliyetleri birlikte işletildi. Programın genel işleyişi anlama ve anlatma becerilerinin birbirlerini destekleyen biçimde işletilmesi üzerine kuruldu.
Programda öğrencilerin belirli bir akış içinde dil gelişimleri sağlanırken kavramsal, sosyal-duygusal öğrenme ve okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesine, sahip oldukları eğilim ve değerlerin olgunlaştırılmasına öncelik verildi.
Özellikle konuşma kabiliyetine önceki programlara göre daha fazla önem verildi, öğrenme hedefleri de bu doğrultuda şekillendirildi. Konuşma becerisine yönelik öğrenme hedefleri “sözlü üretim” ve “sözlü etkileşim” olmak üzere iki grupta ele alındı.
Dinleme/izleme ve okuma sürecinin farklı safhalarında öğrenci tarafından süreci daha verimli hâle getirmek, anlamın yapılandırılmasını kolaylaştırmak, elde edilen bilgiyi zihinde daha iyi organize edip daha uzun süre hafızada tutmak için
kullanılabilecek bilişsel stratejiler şunlardır: (Aşağıdaki maddeler yayımlanan programda tek tek açıklanmış.)
- Ön Bilgileri Harekete Geçirme ve Kullanma • Tahmin Etme • Görselleştirme • Özetleme
- Bilgileri Organize Etme • Soru Sorma • Çıkarım Yapma • Metin Yapılarını Analiz Etme
Öğrencinin yazma sürecinin farklı safhalarında süreci daha verimli hâle getirmek, üretim sürecinin yapılandırılmasını kolaylaştırmak, aktarılacak mesajı daha iyi organize etmek için kullanabileceği bilişsel stratejiler ise şunlardır: (Aşağıdaki maddeler yayımlanan programda tek tek açıklanmış.)
- Planlama • Metin (Taslak) Oluşturma • Gözden Geçirme (Değerlendirme ve Düzenleme) • Paylaşma
