Bilim dünyasında ölçümleme yapmak çok önemlidir. Çok kabaca bu işin tarihçesine bakmak gerekir. İlk önce ne kadar çok yayının varsa o kadar kıymetli olurdun. 50 makale yazan bir bilim insanı, bundan çok iftihar ederdi. Sonra yayın sayısı yetmeyince bu sefer birisi çıktı dedi ki, iyi güzel hoş da yazdığın bu makaleleri kimse kullanmıyorsa 50 değil istersen 1050 tane makale yaz, nafile. Bu kez de yayınların kullanımını ölçmek için “atıf” denilen ölçümlemeyi devreye soktular. Dediler ki, çok fazla atıf alan yayınlar kıymetlidir. Bunu duyan kimi bilim insanı, iki makale yazarak köşesine çekildi. Diyelim ki yazdığı 2 makale 1000 tane atıf aldı ve “Ben bu kadar atıf aldım, artık ölsem de gam yemem, yazmıyorum daha bir şey.” dedi. Bunu duyan analistler buna bir çözüm bulma arayışı içine girdiler. Sonra Amerikalı bir fizikçi bu işe el attı ve H indeks diye bir öneride bulundu. Bu indekse göre örneğin toplamda 20 makaleniz var ve bu 20 makalenizin en az 10 tanesi 10 veya üzeri atıf almış ise sizin H indeksiniz 10 olarak kabul ediliyordu. H indekse dair biraz daha detaylı bilgiye ulaşmak için vikipedi’den bakabilirsiniz. Zahmet olmasın, linkini de paylaşayım: https://tr.wikipedia.org/wiki/H_endeksi
Hoş, bu maddeyi de vikipediye vakti zamanında ben eklemiştim. Gönül rahatlığıyla kullanabilirsiniz. H indeks hesaplamasını yine de anlamadım derseniz bana yazın, hiç üşenmeden iki dakikada anlatayım.
Kısacası H indeks bize şunu diyor: “Çok atıf aldın diye iki makale yazıp yan gelip yatamazsın. Artık benim sözüm geçerli. Tek başına atıf almanın bir kıymeti harbiyesi yok. Hem çok yayın yapacaksın hem de her bir makalen çok fazla atıf alacak.”
Buradan hareketle yukarıda yazmış olduğum adımları bir bütün halinde ele almalıyız ki ölçümlememiz daha doğru bilgiler verebilsin. Yani ne kadar çok yayın üretir ne kadar çok atıf alırsak H indeksimiz de o kadar artar.
İşte bu noktada bir yazarın H indeksini etkileyen bir faktör var ki, sözü döndürüp dolandırıp ona getirmek istiyorum: Alınan atıfların hanenize yazılmaması sorunu. Yani eksik atıflar. Ne demek istiyorum eksik atıflarla? Diyelim ki bir makale yazdım. Siz de makalemi okudunuz ve kendi makalenizde kullanacaksınız. Kaynakçanızda göstereceksiniz yani atıfta bulunacaksınız; ama gelin görün ki, benim yazdığım makalenin bibliyografik bilgilerini kendi kaynakçanızda eksik ya da hatalı yazdınız. Mesela sayfa sayısını ya da yıl bilgisini yanlış girdiniz. Bu durum editörlerin de gözünden kaçmış olsun. İşte zurnanın “eksik atıf” dediği yer, tam da burası.
Eksik atıf sorununu Web of Science veritabanını kullanarak gösterelim:
Bu veritabanında ünlü bilim insanımız Aziz Sancar’ın yayınlarını taradım. Çıkan sonuçlar üzerinden eksik atıf alıp almadığına baktım ve sonuçlar gerçekten korkunçtu. Bu yazıya iki örnek alıp dilim döndüğünce anlatmaya çalışacağım.
Aziz Sancar’a ait olan aşağıdaki makale, yeşil ile gösterildiği üzere resmiyette 124 atıf almış. Hemen o satırın üzerindeki üç yayının da aynı eser olduğunu anlıyoruz. Kırmızı ile gösterildiği üzere her biri birer atıf almış ve 3 eksik atıf Aziz Sancar’ın hanesine yazılmamış. 124 yerine toplamda 127 olması gerekiyor.
Çok çarpıcı bir örnek daha vermek istiyorum:
Aşağıdaki makalenin linkli olan başlığı taşıyan ve yeşil kutucuğun içinde yer alan rakam, resmi olarak bu makalenin 7 atıf aldığını bize gösteriyor; ancak bir alttaki satıra baktığımızda yine aynı makalenin 20 atıf daha aldığını görüyoruz. Bir deli bir kuyuya bir taş atıyor, arkasından 19 deli daha aynı kuyuya taş atıyor. Kısaca söylemek gerekirse Aziz Sancar’ın bu makalesi Web of Science’ta toplamda 27 atıf alacakken sadece 7 atıf almış. Bir atıfın bile çok önemli olduğu bilim dünyasındaki ölçümlemelerde, bu yazıya konu olan iki yayında, toplamda 23 adet eksik atıf olduğunu tespit etmiş olduk.
Web of Science’ta Aziz Sancar’a ait daha pek çok makale var ve farkettim ki diğer makalelerinde de eksik atıflar göze çarpıyor. Web of Science bu hataları düzeltme şansı veriyor yazarlara. Aziz Sancar’ın eksik atıflarının tamamını düzeltiyor olsak eminiz ki H indeks değeri bile artacaktır.
Çarpıcı olsun diye Aziz Sancar örneğini verdim. Web of Science’ta yayınları indekslenen pek çok araştırmacının eksik atıflarının olup olmadığını kontrol etmelerini öneririm. Eksik atıfların nasıl bulunacağı ve düzeltileceği konusunda çok yakında herkese açık online bir sunum yapmayı da düşünmüyor değilim.
